Z analizy genezy wychowania w społeczeństwie ludzkim wynika, że rodzina stanowiła pierwsze środowisko wychowawcze i ten proces trwa po dzień dzisiejszy. W aspekcie jednostkowym rodzina jako ważna instytucja w systemie wychowawczym spełnia wiele funkcji, ale najważniejsze według M. Ziemskiej to:
– prokreacyjna, czyli dostarczanie nowych członków dla własnej grupy i dla całego społeczeństwa. Jest to jej wkład na rzecz makrostruktury,
– produkcyjna, czyli dostarczanie społeczeństwu pracowników i wzmaganie ich sił wytwórczych i twórczych,
– usługowo-opiekuńcza, bo dostarcza opieki tym członkom, którzy nie są w pełni samodzielni oraz zapewnia wszystkie codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzieży itp.). Czynności opiekuńczo-wychowawcze mają na celu pielęgnację i ukierunkowanie rozwoju społecznego dziecka, wdrożenie go w dziedzictwo kulturowe społeczeństwa, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych oraz troskę o prawidłowy rozwój fizyczny. Należy tutaj także troska o bezpieczeństwo dzieci, kontrolowanie ich postępowania, zapewnienie możliwości kształcenia się i zdobywania zawodu,
– socjalizująca – rodzina wprowadza w społeczeństwo nowych obywateli przekazując im język, podstawowe normy zachowania, wartościowe postawy społeczne i uczuciowe, zwyczaje, wartości moralne i kulturalne, obowiązujące w danym społeczeństwie. Funkcja, o której mowa przejawia się nie tylko w stosunku do dziecka, które dzięki życiu w rodzinie wzrasta w społeczeństwo, ale i współmałżonków, gdyż proces dostosowania się ich do roli rodziców jest także procesem socjalizującym. E. Tomska podkreśla, iż dziecko przychodzące na świat otwiera przed rodzicami nowe obszary doznań. Niemal z dnia na dzień dzięki ich staraniom, przekształca się z małej, bezbronnej istoty w rozwijającego się człowieka. Rodzice uczą dziecko, jak żyć, jak ma się zachowywać w różnych sytuacjach, aby uzyskać aprobatę otoczenia. Uczenie dziecka odpowiednich zachowań, norm, zakazów i nakazów uznawanych w danym społeczeństwie, przystosowuje dziecko do społeczności, w której żyje. Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem, które bierze udział w procesie socjalizacji, a jej wpływ pozostawia ślad na całe życie,
– psychohigieniczna, emocjonalna, stabilizująca lub funkcja ekspresji uczuć – zapewnia członkom rodziny poczucie stabilizacji, bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, warunki dla rozwoju osobowości.
[M. Ziemska „Z socjologicznych zagadnień rodziny współczesnej.” Rodzina i dziecko. Red. M. Zielińska i inni Warszawa 1980 PWN s. 234-235]
[E. Tomska „Podstawowe funkcje rodziny.” Rodzina i szkoła. 1984 Nr 9]
