Warunkiem spełnienia nakreślonych uprzednio przemian jest demokratyzacja i uspołecznienie oświaty. Oświata polska jest zbiorowa, jest własnością społeczeństwa służącą rozwojowi i socjalizacji dzieci i młodzieży.

Zdaniem M. Bogaj autonomia oznacza najczęściej niezależność, samorządność, ustanowienie norm dla samego siebie. Przedmiotem autonomii może być jednostka lub grupa. W odniesieniu do szkoły można mówić o autonomii uczniów, organizacji uczniowskich, klas szkolnych, wreszcie samych szkół jako placówek edukacyjnych. ( M. Bogaj,. 1997, s. 7).

Proces autonomii szkoły jest zawsze formalnie określony przez władze oświatowe. Im zakres jest szerszy, tym większa jest autonomia szkół, czyli szkoły otrzymują więcej swobody i samodzielności w podejmowaniu działań innowacyjnych, w określaniu programów nauczania, dysponowania środkami materialnymi, zaspokajania własnych potrzeb.

Następnym problemem badawczym będącym, przedmiotem moich badań były przemiany edukacji w zakresie autonomii, demokratyczności i samorządności szkół.

Opinie nauczycieli względem owych procesów przedstawia tabela numer 1.

Tabela 1. Demokratyzacja, autonomia i samorządność szkół w ocenie nauczycieli.

Wykres 2. Proces demokratyzacji, autonomii i samorządności szkół w ocenie nauczycieli.

W powyższym bloku tematycznym, wysoki poziom akceptacji uzyskało zdanie 27, które brzmi: ” Obecnie wzrosła rola samorządu lokalnego i rodziców w szkolnictwie”. Zgodziło się z tym twierdzeniem 94 ( tj. 89,5%) badanych nauczycieli. Tylko 2 osoby nie zgadzały się z tym zdaniem, natomiast 8 osób nie miało zdania na ten temat. Zdanie 23: ” Indywidualny tok nauczania dla uczniów najzdolniejszych jest najlepszym rozwiązaniem” ? zaakceptowało 84 osoby ( tj. 80%).

Z twierdzeniem: ” Autorskie programy nauczania są efektywniejsze niż inne” zgodziło się 78 badanych ( tj. 74%). Podobnie zdanie 22: ” Nauczyciele wykorzystują nowatorskie metody nauczania” – zaakceptowało 76 osób ( tj. 72.38%), 9 osób nie wypowiedziało się, natomiast 20 osób nie potwierdziło słuszności tego zdania.

Przeważająca większość badanych uważa, że demokratyzacja oświaty sprzyja kształtowaniu u młodzieży otwartych postaw życiowych ( na cechowanych wzajemnym zaufaniem, uczciwością i równością). Zdanie to zaakceptowało 77 osób ( tj. 73%) badanych.

Badani zdecydowanie zgadzają się ( 64% aprobaty), że demokratyzacja oświaty sprzyja podnoszeniu własnej wartości ucznia.

56 osób badanych ( tj. 53%) nie zgodziło się z twierdzeniem, że demokratyzacja oświaty jest pozorna. Duża liczba respondentów ( 20%) nie wyraziła opinii na ten temat.

Respondenci uważają ( 75%), że samorząd szkolny bierze czynny udział w ustalaniu planu pracy szkoły. Około 49% ankietowanych uważa, że decentralizacja oświaty sprzyja wszechstronnemu rozwojowi szkolnictwa. Nauczyciele twierdzą ( 53%), że obecnie zakres autonomii szkoły jest jeszcze zbyt wąski.

Respondenci nie zaakceptowali twierdzenia 25, które brzmi: ” Decentralizacja oświaty powoduje lepsze funkcjonowanie szkół”. Twierdzenie to uzyskało ujemny wskaźnik akceptacji ( -0,10).

Reasumując analizę tych twierdzeń podkreślić należy, że poglądy nauczycieli na nową rzeczywistość związaną ze szkołą samorządową były jednoznaczne tylko w jednym przypadku. 89% badanych nauczycieli uważa że obecnie wzrosła rola samorządu lokalnego i rodziców, w szkolnictwie.

Większość badanych potwierdziła pogląd, że demokratyczna i autonomiczna szkoła stwarza odpowiednie warunki dla przemian i rozwoju edukacji.