Polityka rodzinna w Polsce

Z punktu widzenia polityki społecznej rodzina stanowi przedmiot poniekąd selektywnego zainteresowania, odnoszonego zwłaszcza do tych, które staja się na pewnym etapie swojego życia bezradne i marginalizowane. Należą do nich na przykład rodziny dotknięte klęskami żywiołowymi, z problemami alkoholowymi i innymi uzależnieniami, doświadczające przemocy czy długotrwałej choroby.

Z drugiej strony spotykamy pojęcie polityki prorodzinnej, która nie oznacza ? wbrew pozorom ? tego samego, co polityka społeczna państwa wobec rodziny. Katarzyna Głąbicka uważa, iż ?polityka prorodzinna to działalność, mająca na celu rozwój rodziny bez względu na jej status materialny. Wyróżniającą cechą tej polityki jest powszechność oddziaływań, a nie selektywna i przejściowa interwencja socjalna?[1].

Najczęściej uznawanym przedmiotem polityki rodzinnej jest rodzina z dziećmi (tzw. rodzina nuklearna). Definicja rodziny powinna być dostatecznie szeroka, aby mogła objąć rozmaitość typów, struktur, ról i stosunków dotyczących zwykle co najmniej jednej osoby dorosłej i jednego dziecka. Przedmiotem zainteresowania polityki rodzinnej jest więc: małżeństwo z dziećmi, rodzice z dziećmi (konkubinaty), jedno z rodziców z dziećmi (samotny ojciec, samotna matka).

W polskim prawodawstwie rodzina chroniona jest w Konstytucji RP. Art. 18 Konstytucji mówi, że ?małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej?[2], prawa rodziny zostały uregulowane w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym[3], świadczenia pieniężne na rzecz rodziny przysługują na mocy ustawy o świadczeniach rodzinnych[4].

Do świadczeń rodzinnych ustawa zalicza (Art. 2):

• zasiłek rodzinny wraz z dodatkami (dodatek z tytułu urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania) ? Art. 8,
• świadczenia opiekuńcze, do których należą zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne,
• zapomoga wypłacana przez gminy na podstawie Art. 22a,
• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. ?becikowe?.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Prawo do renty rodzinnej przysługuje:

• dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka, dzieciom  przysposobionym,
• wnukom, rodzeństwu i innym dzieciom przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości,
• małżonkowi (wdowa/wdowiec),
• rodzicom[5].

Państwo realizuje politykę rodzinną przy pomocy następujących instrumentów[6]:
– środków prawnych,
– świadczeń pieniężnych,
– świadczeń w naturze,
– świadczeń w formie usług.
Zadania i uprawnienia państwa w zakresie polityki rodzinnej podzielone są między organy centralne, terenowe oraz samorządowe. Podmiotami polityki rodzinnej są również organizacje pozarządowe, związki zawodowe, związki pracodawców, Kościół Rzymskokatolicki, inne kościoły i związki wyznaniowe[7].

Ważnym podmiotem realizującym politykę rodzinną państwa jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, w którym znajduje się Departament Świadczeń Rodzinnych. Regulamin ministerstwa określa zadania Departamentu, do których w szczególności zalicza[8]:

1. inicjowanie i przygotowywanie projektów aktów normatywnych;
2. przygotowywanie koncepcji rozwiązań instytucjonalnych i organizacyjnych związanych z realizacją świadczeń rodzinnych;
3. współpraca z podmiotami realizującymi zadania w zakresie świadczeń rodzinnych;
4. dokonywanie analiz i ocen sytuacji społecznej i bytowej rodzin, w tym rodzin wielodzietnych i niepełnych;
5. inicjowanie oraz udział w tworzeniu przedsięwzięć na rzecz rodziny;
6. współpraca z organizacjami oraz instytucjami międzynarodowymi działającymi na rzecz rodziny[9].

Rodziny zastępcze stanowią następny istotny element polityki rodzinnej w Polsce. Rodzina zastępcza ? rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Rodzina zastępcza może być również ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie; rodziny zastępcze są instytucjami pomocy społecznej, które mają zająć się dziećmi pozbawionymi opieki rodziców biologicznych z powodu różnych sytuacji kryzysowych, takich jak sieroctwo, ubóstwo, złe warunki mieszkaniowe, brak pracy, alkoholizm i inne uzależnienia, ciężkie choroby somatyczne i psychiczne, niezaradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, skutki przedwczesnego macierzyństwa.