Rozporządzenie o nadzorze pedagogicznym weszło w życie 27 sierpnia 1999 r., zatem po upływie roku, można dokonać wstępnych analiz realizacji zadań wynikających z nowych regulacji prawnych.27
W związku z powyższym przeprowadziłyśmy ewaluację jakości sprawowanego nadzoru pedagogicznego ze szczególnym uwzględnieniem pracy dyrektorów gimnazjów oraz skuteczności udzielanej im przez nas pomocy i wspierania.
Wychodząc z założenia, że najważniejsza jest ocena realizacji celów w nastawieniu na poprawę jakości pracy, uwzględniłyśmy wyniki różnych form prowadzonych przez nas działań w kontekście założonych zadań i wskaźników określających kryterium sukcesu.
W ciągu roku szkolnego 1999/2000 wizytatorzy Delegatury w Sosnowcu Śląskiego Kuratorium Oświaty, wspomagali kadrę kierowniczą szkół we wdrażaniu reformy systemu edukacji oraz wykonywaniu zadań wynikających z sprawowania nadzoru pedagogicznego.
Uogólnione wnioski z przeglądów, diagnoz wybranych obszarów pracy szkół, szkoleń, hospitacji oraz wyników badań ankietowych, dały możliwość oceny skuteczności wykonywanych zadań.
W grudniu 2000 z 31 osobowej grupy dyrektorów gimnazjów, ze stażem pracy na stanowisku kierowniczym mniejszym niż 2 lata, badaniem ankietowym objęłyśmy 28 dyrektorów.
Celem ankiety było: ustalenie z jakimi problemami i trudnościami w pracy zawodowej zetknęli się dyrektorzy gimnazjów oraz na ile skuteczny był sprawowany przez nas nadzór pedagogiczny?28
Z analizy ankiety wynika, że w ciągu roku szkolnego 1999/2000 nowi dyrektorzy gimnazjów podjęli różnorodne formy doskonalące i kwalifikacyjne kształcenia zawodowego.
Postęp w zakresie uzyskanych kwalifikacji wśród dyrektorów gimnazjów objętych badaniem, prezentuje poniższa tabela :
Tabela nr 6. Doskonalenie dyrektorów
| Studia podyplomowe, kursy kwalifikacyjne | Kursy doskonalące, warsztaty | |||
| Liczba | % | Liczba | % | |
| 1999/2000 | 16 | 57 % | 18 | 64% |
| 2000/2001 | 21 | 75% | 35 | 100% |
Źródło: ankieta
Wyniki ankiety wskazują, że wszyscy dyrektorzy gimnazjów podjęli różne formy doskonalenia zawodowego, szczególnie w zakresie:
- organizacji i zarządzania oświatą,
- mierzenia jakości pracy szkoły,
- pomiaru dydaktycznego,
- innych form.
Organizatorami szkoleń, co potwierdzają wypowiedzi respondentów, w głównej mierze byli wizytatorzy, edukatorzy, pracownicy publicznych i niepublicznych placówek doskonalenia zawodowego nauczycieli, przedstawiciele organów prowadzących.
Szczegółowe informacje na temat udziału dyrektorów w różnego rodzaju szkoleniach prezentuje tabela nr 7 na stronie 37
Udział dyrektorów gimnazjów w szkoleniach w roku szkolnym 2000/2001
Tabela nr 7a. Prowadzący szkolenie
| Tematyka | wizytator | edukator | Pracownik publicznej placówki doskonalenia nauczycieli |
| Organizacja nadzoru pedagogicznego | 61% | 25% | 10,7% |
| Nowelizacja ustawy Karta Nauczyciela | 57% | 10,7% | 17,8% |
| Diagnozowanie wybranych obszarów pracy | 32% | 10,7% | 28,5% |
| WSO | 14,2% | 28,5% | 21,4% |
| Programy wychowawcze | 7,1% | 17,8% | 21,4% |
| Plan rozwoju organizacyjnego szkoły | 21,4% | 21,4% | 14,2% |
| Zadania i obowiązki dyrektora | 32% | 17,8% | 7,1% |
Tabela nr 7b. Prowadzący szkolenie
| Tematyka | Pracownik publicznej placówki doskonalenia nauczycieli | Przedstawiciel organu prowadzącego | Pracownik niepublicznej placówki doskonalenia nauczycieli |
| Organizacja nadzoru pedagogicznego | 10,7% | 0% | 0% |
| Nowelizacja ustawy Karta Nauczyciela | 17,8% | 39,2% | 7,1% |
| Diagnozowanie wybranych obszarów pracy | 28,5% | 0% | 17,8% |
| WSO | 21,4% | 0%
|
3,5% |
| Programy wychowawcze | 21,4% | 0% | 3,5% |
| Plan rozwoju organizacyjnego szkoły | 14,2% | 0% | 10,7% |
| Zadania i obowiązki dyrektora | 7,1% | 10,7% | 3,5% |
Źródło: ankieta
W kontekście satysfakcjonującej ilości szkoleń, w których brali udział dyrektorzy gimnazjów, istotny dla nas był efekt przenoszenia zdobytej wiedzy i umiejętności na kierowanie pracą rad pedagogicznych.
Odpowiedzi respondentów wskazują , że rady pedagogiczne objęte były różnymi formami doskonalenia, ale nie była to oferta zaspakajająca pełne potrzeby.
Najwięcej szkoleń rad pedagogicznych przeprowadzono w zakresie nowelizacji ustawy Karta Nauczyciela (23 szkolenia tj. 82% rad pedagogicznych).
Wewnątrzszkolny system oceniania przeanalizowano w 57% badanych gimnazjów.
Szkolenie w zakresie diagnozowania wybranych obszarów pracy szkół odbyło się w 46% gimnazjów kierowanych przez dyrektorów ze stażem na stanowisku kierowniczym mniejszym niż 2 lata.
Interesującą dla nas informacją był fakt, iż większość szkoleń przeprowadzili edukatorzy ( około 2 szkoleń w jednym gimnazjum ). W drugiej kolejności prowadzącymi szkolenia rad pedagogicznych byli wizytatorzy oraz pracownicy placówek doskonalenia zawodowego nauczycieli. W bardzo nielicznych przypadkach szkolącymi byli przedstawiciele organów prowadzących.
Jako najbardziej przydatne dla dyrektorów gimnazjów okazały się studia podyplomowe z organizacji i zarządzania. W dalszej kolejności istotne były szkolenia w zakresie: mierzenia jakości pracy, organizacji nadzoru pedagogicznego, opracowywania planów rozwoju szkoły, organizacji pracy, wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli.
Przeprowadziłyśmy analizę porównawczą – na ile różne zrealizowane w ciągu roku szkolenia, wpłynęły na lepszą znajomość przepisów prawnych przez dyrektorów gimnazjów.
Analiza odpowiedzi w tym zakresie na pytania ankiety przeprowadzonej wśród dyrektorów w roku 1999/2000 wskazała, że największe problemy mają dyrektorzy w interpretacji przepisów prawa oświatowego.
W kontekście odpowiedzi udzielonych w ankiecie przeprowadzonej w grudniu 2000 r. (14,2 % – bardzo wysoko ocenia znajomość przepisów prawa oświatowego, 78,5% ocenia dobrze, a tylko 7,1% jako wiedzę niedostateczną), można zauważyć znaczną poprawę pracy nowych dyrektorów oraz przyrost umiejętności.
Można stwierdzić, w oparciu o wypowiedzi dyrektorów, że w wyniku sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz koncentracji na realizacji celów reformy, wzrosła skuteczność w podnoszeniu jakości pracy szkół.
Dyrektorzy gimnazjów stwierdzili, że poprawa jakości pracy widoczna jest w zakresie
- lepszej pracy nauczycieli w obszarach organizacji i wychowania , stosowaniu aktywizujących metod nauczania, indywidualizacji nauczania, pracy z uczniem zdolnym i słabym,
- poprawy stosunków w relacjach uczeń- nauczyciel ( większe zaufanie ), nauczyciel – rodzic ( dobra współpraca ),
- integracji społeczności szkolnej- praca zespołowa rad pedagogicznych, lepszy klimat pracy i nauki,
- zmniejszenia problemów wychowawczych, w tym agresji uczniów i dobrej pracy wychowawców klasowych,
- podniesienia dyscypliny pracy,
- pozytywnych zmian kadrowych,
- umiejętności dostrzegania i określania mocnych i słabych stron pracy szkoły,
- zmotywowania do doskonalenia zawodowego,
- poprawy systemu oceniania,
- wzbogacenia bazy szkół (pomoce dydaktyczne, pracownie).
Ewaluacja programu działań realizowanych w ramach wspierającego nadzoru pedagogicznego jest procesem wieloaspektowym, którego celem jest ocena skuteczności, trafności i użyteczności podejmowanych inicjatyw oraz określenie stopnia realizacji założonych celów nadzoru. Wspierający nadzór pedagogiczny nie ogranicza się wyłącznie do kontrolowania zgodności działań szkół z obowiązującymi przepisami prawa, ale koncentruje się przede wszystkim na inspirowaniu rozwoju placówek oświatowych, wspieraniu nauczycieli i dyrektorów oraz budowaniu kultury jakości w edukacji.
Na poziomie ogólnym, ewaluacja tego rodzaju programu obejmuje analizę planowanych działań nadzorczych w kontekście rzeczywistych potrzeb szkół i przedszkoli. Uwzględnia się tu m.in. dostosowanie treści szkoleń, konsultacji czy działań doradczych do specyfiki danego środowiska edukacyjnego, poziomu kompetencji kadry pedagogicznej, a także wyzwań lokalnych i systemowych. Wspierający nadzór pedagogiczny oparty na dialogu, wzajemnym zaufaniu i wymianie doświadczeń jest szczególnie efektywny wtedy, gdy działania nadzorcze są elastyczne, zindywidualizowane i skoncentrowane na realnych problemach praktyki szkolnej.
W toku ewaluacji analizuje się również metody i narzędzia stosowane w ramach nadzoru. Szczególną uwagę zwraca się na formy wsparcia oferowanego szkołom – czy są one jednorazowe, czy cykliczne, czy przyjmują formę interwencji doraźnych, czy długofalowego towarzyszenia zmianom zachodzącym w placówce. Niezwykle ważne jest także rozpoznanie, czy działania wspierające mają charakter diagnostyczny, refleksyjny i rozwojowy – a więc czy służą pogłębionej analizie potrzeb placówki oraz wypracowaniu rozwiązań w sposób partycypacyjny, z aktywnym udziałem nauczycieli i dyrekcji.
Efektywność programu wspierającego nadzoru pedagogicznego ocenia się na podstawie stopnia osiągnięcia zakładanych rezultatów, zarówno na poziomie bezpośrednim (np. wzrost kompetencji dydaktycznych nauczycieli, poprawa jakości dokumentacji pedagogicznej), jak i pośrednim (np. poprawa wyników nauczania, większe zaangażowanie nauczycieli w procesy doskonalenia). W badaniu skuteczności programu często wykorzystywane są różnorodne techniki – ankiety, wywiady, analizy dokumentów, a także obserwacje bezpośrednie i studia przypadków. Szczególną wagę przywiązuje się do opinii samych nauczycieli oraz dyrektorów, którzy są głównymi odbiorcami działań nadzorczych.
Nie bez znaczenia pozostaje także wpływ wspierającego nadzoru na klimat organizacyjny szkoły i poziom profesjonalizmu kadry. Działania realizowane w duchu partnerstwa, motywujące do refleksji i samooceny, sprzyjają rozwojowi kultury współpracy i odpowiedzialności. Ewaluacja ujawnia, w jakim stopniu program przyczynia się do budowania środowiska sprzyjającego uczeniu się nie tylko uczniów, ale również nauczycieli i liderów edukacyjnych.
Wnioski płynące z ewaluacji programu działań wspierającego nadzoru pedagogicznego powinny stanowić podstawę do jego dalszego doskonalenia. Kluczowe jest tu podejście systemowe – ciągłe monitorowanie, aktualizowanie metod, reagowanie na zmieniające się potrzeby szkół oraz wzmacnianie roli kuratoriów oświaty i innych instytucji wspierających jako partnerów w procesie rozwoju edukacji. Ewaluacja nie może być traktowana jedynie jako formalność – jej sens tkwi w realnym wpływie na jakość kształcenia i wspieranie pozytywnych zmian w polskim systemie oświaty.
27 Pismo podsumowujące realizację scenariusza “Gimnazjum – to brzmi dumnie” – załącznik nr 17, s. 2
28 Załącznik nr 18
