Dzieciństwo jest bardzo ważnym okresem rozwojowym człowieka, w tym czasie ogromne znaczenie odgrywa zabawa, traktowana jako podstawowa forma aktywności dziecka, pomaga poznawać świat poprzez naśladownictwo, próby, konstruowanie. Aktywność najmłodszych powinna się przejawiać w jego determinacji i czynnym uczestnictwie w poznaniu świata i przeobrażaniu go na wszelkie możliwe sposoby[1].
Dziecko podczas zabawy angażuje się emocjonalnie – kształtuje i rozwija swoje uczucia, wykazuje wrażliwość na cudze potrzeby, nabywa umiejętności liczenia się z innymi ludźmi, potrafi panować nad sobą. Zasadnicza rola zabaw w rozwoju dziecka polega na tym, że rozwija ona sferę duchową, poznanie, myślenie, kształtuje pamięć, dzięki czemu łatwiej i szybciej zapamiętuje, utrwala materiał przyswojony podczas zabawy. Bawiąc się mały człowiek uczy się także oceniać stosunki społeczne z innymi, poznaje i rozwiązuje problemy wywołane różnymi zdarzeniami, ocenia, co jest najlepsze i najbezpieczniejsze. Zabawa wzbogaca także motywy dziecka, które są wyposażone o nowe i ważne dla niego treści[2].
Czynności zabawowe mają dla dziecka sens, ponieważ pozwalają mu na prawdziwe przeżycia, dokładniejsze poznanie świata dorosłych, realizację poprzez własną aktywność.
Zabawy najmłodszych dostarczają nie tylko zadowolenia i radości, zaspokajają ich motywy i potrzeby rozwojowe. Znaczenie zabawy przejawia się w potrzebie poznawania i przekształcania otaczającej rzeczywistości w formie własnej aktywności[3].
Zabawa w życiu każdego dziecka traktowana jest jako potrzeba, tak samo jak czynności natury fizjologicznej np. sen czy pokarm. Bawienie się zaspakaja potrzeby nie tylko natury intelektualnej i społecznej, ale także estetycznej. Dzięki zabawie poznaje i gromadzi ono nowe doświadczenia, przez co doskonali różne umiejętności i sprawności. Czynności zabawowe na każde dziecko wpływają inaczej, i są zależne od osobowości. W swobodnym działaniu, które podejmują najmłodsi, zaspakajane zostają potrzeby psychiczne, potrzeby aktywności, uczucia, kontaktu i poznania świata.
Bawiąc się dziecko coraz lepiej poznaje świat i stosunki społeczne, jakie w nim zachodzą. Dzięki temu kształtuje swój umysł i umiejętności skutecznego działania, zaspokaja potrzebę aktywności, stwarza pozytywne stany uczuciowe i rozładowuje napięcia emocjonalne[4].
Zabawa w rozwoju dziecka jest ogromnie ważna, gdyż stanowi istotny czynnik wpływający na rozwój fizyczny, kształtuje sprawności manualne, koordynację wzrokowo ? ruchową, umiejętności rozróżniania i poznawania kształtów. Aktywność zabawowa rozwija myślenie przyczynowo ? skutkowe, uczy dostrzegać różnice między rzeczywistością a wyobraźnią.
Część pedagogów odnosi się do tendencji uniwersalizacji znaczenia zabawy dla rozwoju psychicznego dziecka. W związku z tym, przypisywane są jej najrozmaitsze funkcje nie tylko kształceniowe, ale i wychowawcze. Takie poglądy rodzą potrzebę bardziej ścisłego określenia wpływu zabawy na rozwój dziecka i znalezienia jej miejsca w systemie wychowawczym dla dzieci w wieku przedszkolnym. Uwzględnienie osobnego miejsca dla zabawy w różnych systemach wychowania określa fakt, że współbrzmi ona pod jakimś względem z naturą dziecka. Nie chodzi tu tylko o aspekt biologiczny, ale także socjalną naturę małego człowieka, która wiąże się z potrzebą obcowania z dorosłymi, chęcią życia wspólnie z nimi[5].
Niezależnie od wieku, dzieci w wielu formach zabawy realizują potrzebę ruchu i aktywności, który występuje w każdym jej rodzaju. Biegając, skacząc, kucając ćwiczą oni swoją ogólną sprawność ruchową, a także specyficzne jak chociażby odpowiednie ruchy ręką, które odgrywają ważną rolę w procesie usamodzielnienia.
Niezwykle ważne, ale niedostatecznie docenione jest znaczenie zabawy dla rozwoju sfery motywacji i potrzeb dziecka. Należy na pierwszy plan wysunąć problem motywów i potrzeb, by zrozumieć zabawę i jej znaczenie. Jej istota nie ogranicza się do tego, że w umyśle dziecka gromadzą się nowe motywy działania i związane z nim zadania ? ważne jest to, że w zabawie powstaje psychologiczna forma motywów[6].
[1] B. Muchacka, Zabawy badawcze w wychowaniu przedszkolnym. Kraków 2001, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 44.
[2] K. Tyborowska, Wiek?, op. cit., s. 248.
[3] M. Tyszkowa, op. cit., s. 96.
[4] A. Klim-Klimaszewska, op. cit., s. 46.
[5] D.B. Elkonin, Psychologia zabawy. Warszawa 1984, WSiP, s. 352.
[6] tamże, s. 358.