TEORIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO
Do 1960 roku główną teorią rozwoju języka był model warunkowania i uczenia się Skinnera (przedstawiony w książce Verbal Behavior). Później pojawiły się trzy nowe modele języka:
- Teoria etologiczna (psycholingwistyka)
psycholingwistyka – teoria rozwoju językowego zapoczątkowana przez Noama Chomsky’ego, podkreślająca odrębność mechanizmów wrodzonych i procesów poznawczych
Chomsky oraz inni psycholingwiści proponowali ewolucyjne wyjaśnienie rozwoju językowego, kładą nacisk na struktury wrodzone i biologiczne mechanizmy nabywania języka.
Zarzuty wobec modelu warunkowania i uczenia się:
- nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne, bo dziecko uczy się go bardzo szybko i łatwo (a uczenie się języka poprzez warunkowanie byłoby bardzo powolne)
- mowa dorosłych nie jest całkowicie poprawna i ścisła, a dziecko zapewne nie wie, czy wypowiedź, którą słyszy jest poprawna czy nie
- dziecko potrafi używać form i tworzyć zdania, których nigdy wcześniej nie słyszało – więc uczenie się języka nie może być prostym naśladowaniem mowy dorosłych
- reguły językowe są bardzo złożone, a przecież rodzice nie uczą ich dziecka w jakiś szczególny sposób
Według Chomsky’ego język posiada dwa typy struktury:
- strukturę powierzchniową – dotyczy sposobu, w jaki tworzy się słowa i frazy; jest inna w każdym języku
- strukturę głęboką – odnosi się do wrodzonej wiedzy o właściwościach systemu językowego w ogóle; jest taka sama dla wszystkich języków
Podstawą nabywania języka jest: wrodzony mechanizm nauki języka (LAD) – ten hipotetyczny mechanizm mózgowy przetwarza powierzchniową strukturę języka na wewnętrzne głębokie struktury, których rozumienie jest wrodzone. LAD zaczyna więc tworzyć:
- gramatykę transformacyjną – zestaw reguł, które tłumaczą strukturę powierzchniową na formę, dzięki której dziecięca struktura głęboka może być rozumiana przez otoczenie. Rozwój reguł transformacyjnych zajmuje kilka lat – to tłumaczy, dlaczego początkowe możliwości językowe dziecka są dość ograniczone i dlaczego postęp jest tak gwałtowny
- gdy dziecko pojmie reguły strukturalne czy gramatyczne języka, może rozumieć i produkować nieskończoną liczbę zdań
- nacisk na pojęciowy aspekt języka – dziecko opanowuje język przede wszystkim poprzez słuchanie go, a nie dlatego, że nim mówi
- uczenie się języka jest z natury niezależne od rozwoju poznawczego dziecka
- Poznawczo-rozwojowe modele języka
W rozwoju języka zasadniczą rolę odgrywają wczesna wiedza i pojęcia ukształtowane przez dziecko. Opanowanie języka jest możliwe tylko wtedy, gdy zostanie on włączony do mapy pojęć poznawczych, którą dziecko dysponuje.
Zwolennicy Piageta -> usiłowali powiązać postępy w zakresie sensomotoryki i wczesnych zdolności przedoperacyjnych z odpowiednimi osiągnięciami w opanowywaniu języka.
Inna koncepcja poznawcza kładzie nacisk na fakt, że dziecko używa wczesnych pojęć do wyprowadzania reguł rządzących mową, którą słyszy:
- dziecko analizuje mowę w jej aspekcie semantycznym, pojęcia reprezentują relacje między przedmiotami, czynnościami i zdarzeniami
- dziecko dysponuje bardzo wczesnym (a może nawet wrodzonym) rozumieniem takich pojęć jak: podmiot, czynność i obiekt
- wczesna wiedza dziecka o tym, jak świat działa, jest tym, co stosuje ono do „łamania szyfru” mowy, którą słyszy
Jeszcze inna grupa badaczy zajęła się modelem metafory komputerowej -> opracowują oni komputerowe programy, stanowiące próbę określenia reguł lingwistycznych i procesów poznawczych niezbędnych do tego, by dziecko w ciągu kilku lat opanowało język
- Podejście środowiskowe
Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się
Środowisko może dostarczyć dziecku doświadczeń niezbędnych do opanowania języka, a zasady uczenia społecznego stanowią część tego procesu, na przykład:
- ludzie nie mówią do niemowląt tak samo jak do biegłych rozmówców -> język opiekunek (jest prosty i gramatycznie poprawny)
- uczenie się przez naśladownictwo nie musi sprowadzać się wyłącznie do kopiowania wzorów, modelowanie może dostarczać podstawowego systemu reguł, który dziecko wykorzystuje
- dokładne analizy wykazały, że rodzice reagują na gramatyczną poprawność języka swoich dzieci, dostarczając im różnych informacji zwrotnych i instrukcji
Teorie funkcjonalistyczne
Pierwotną motywacją do dziecka do opanowania języka jest potrzeba komunikowania myśli i potrzeba bycia rozumianym przez otoczenie -> nacisk na pragmatykę, funkcjonalne wykorzystanie języka:
- dziecko wyprowadza sens nie ze struktury, ale z wypowiedzi (tak jak w podejściu poznawczym),
- proces uczenia się języka zależy bardziej od interakcji społecznych dziecka niż od jego wrodzonych pojęć poznawczych.
system wsparcia językowego (LASS) – opisany przez Brunera proces, dzięki któremu rodzice dostarczają dziecku pomocy w uczeniu się języka; przez LASS dziecko opanowuje specyficzne elementy języka jako fragmenty gier, zabaw i piosenek
skrypt – jest centralnym składnikiem LASS, pozwala dziecku uczyć się specyficznych elementów języka w ściśle określonym kontekście – zwykle jest to uczenie się słów na pamięć z jednoczesnym ćwiczeniem odpowiednich ruchów