Metody badań pedagogicznych to sposoby pozyskiwania i analizowania danych dotyczących procesów edukacyjnych. Oto kilka przykładów popularnych metod badań pedagogicznych:
- Metoda badań ilościowych – polega na zbieraniu i analizie danych liczbowych, takich jak testy, ankiety, czy też statystyki.
- Metoda badań jakościowych – polega na zbieraniu i analizie danych opisowych, takich jak wywiady, obserwacje, czy też notatki z przebiegu lekcji.
- Eksperyment – jest to metoda polegająca na manipulowaniu jednym lub kilkoma zmiennymi w celu oceny ich wpływu na jakieś zjawisko.
- Metoda studium przypadku – polega na dokładnym opisie i analizie jednego przypadku lub kilku przypadków.
- Metoda analizy dokumentów – polega na przeglądaniu i analizie różnego rodzaju dokumentów, takich jak programy nauczania, podręczniki, czy też innego rodzaju materiały edukacyjne.
- Metoda badań uczestniczących – polega na udziale badacza w procesie badawczym, jego uczestnictwie w badanym zjawisku, wymianie informacji z uczestnikami badania
Metoda badań zależy od celów badawczych, pytań badawczych, dostępności i jakości danych.
A oto garść przydatnych cytatów:
„Metoda to zespól teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”[i] – A. Kamiński.
„Metoda jest to sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym porządku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtarzaniu się analogicznego zadania”[ii] – W. Zaczyński.
Technika jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. Techniką badań T. Pilch nazywa za Kamińskim „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”[iii].
Techniki są zatem czynnościami określanymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo-jednorodnych. Technika badawcza oznacza czynności: obserwowanie, prowadzenie wywiadu.
Chcąc rozwiązać problemy i hipotezy w mojej pracy posłużę się metodą sondażu diagnostycznego. „Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”[iv].
W sondażu diagnostycznym stwierdzone prawidłowości mają najwyższy stopień prawdopodobieństwa w ramach ograniczonych dobrem próby.
Posłużę się w sondażu diagnostycznym następującymi technikami: ankietą, obserwacją systematyczną bezpośrednią, wywiadem skategoryzowanym (zbiorowym).
Ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polega najczęściej na samodzielnym wypełnianiu przez badanych specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Wypełnianie ankiety polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich punktach. Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe.
Ankieta jest niezastąpiona w moich badaniach bowiem stanowi niezbędne narzędzie poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach i danych liczbowych. Celem ankiety jest uzyskanie informacji dotyczących struktury, sposobu funkcjonowania uczniów i ich rodzin.
Wiedza uzyskana drogą ankiety posłużyła do szczegółowych badań wywiadem skategoryzowanym (zbiorowym). Zgadzam się z T. Pilchem, który twierdzi, że „Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz”.[v]
Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwolił mi na analizę układów i zależności między istnieniem i powstawaniem niepowodzeń szkolnych, a środowiskiem rodzinnym. Celem badań jest możliwie dogłębne i wszechstronne poznanie istoty zjawisk wychowawczych zachodzących w środowisku. Pomógł mi on zanalizować warunki środowiska rodzinnego dzieci objętych badaniem.
Kolejną techniką wybraną przeze mnie jest obserwacja systematyczna bezpośrednia. Jak podaje T. Pilch „obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń”.[vi]
Obserwacją można nazwać prostą, nieplanową rejestrację zdarzeń i faktów, ale także proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem technik pomocniczych. Obserwacja dostarcza mi najbardziej „naturalnej” wiedzy o obserwowanej grupie, a więc uważam, że najbardziej prawdziwej. Przez tak rozumianą obserwację chcę uzyskać informacje o wpływie środowiska rodzinnego ucznia na motywacje dziecka do uczenia się. W swoich badaniach szczególną uwagę zwróciłam na warunki materialno-bytowe i warunki kulturowe w rodzinach badanych uczniów.
[i] R. Wroczyński, T. Pilch, Metodologia pedagogiki społecznej (A. Kamiński, art. – Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej), Wrocław 1974 r.
[ii] W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1981 r., s. 17
[iii] T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995 r., s. 80
[iv] Tamże, s. 51
[v] Tamże, s. 82
[vi] Tamże, s. 77