W pedagogice istnieje duża swoboda w klasyfikowaniu metod, technik i narzędzi badawczych. W literaturze metodologicznej S. Nowak za metodę badań empirycznych rozumie „[…] określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych do rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko przyjmowaną obserwację rzeczywistości„[1].
Według M. Łobockiego metody są zazwyczaj „[…] pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”[2].
Rozumienia techniki badań, która obejmuje znacznie bardziej szczegółowe czynności praktyczne, często nie da się jednoznacznie ustalić. Studiując literaturę metodologiczną, doszukałam się niejednoznacznych stwierdzeń dotyczących klasyfikacji metody i techniki badawczej. M. Łobocki twierdzi również, że metody i techniki badawcze w żaden sposób się nie wykluczają, a często uzupełniają się.[3]
Odmienne podejście do rozumienia technik wykazuje W. Zaczyński, który twierdzi, że techniką badawczą powinno się nazywać poszczególne odmiany określonych metod badawczych. [4]
Trudno jest dokonać jednoznacznej klasyfikacji metod i technik badawczych, wśród polskich metodologów nie ma w tym względzie zgodnych spostrzeżeń.
Z metodą i techniką badań empirycznych ścisły związek ma narzędzie badawcze. W literaturze metodologicznej przez narzędzie badawcze rozumie się przedmiot, który ma posłużyć do realizacji wybranej techniki badawczej.[5]
Rodzaj zastosowanego narzędzia badawczego musi być warunkowany wcześniejszym doborem odpowiedniej metody i techniki badawczej.
W badaniach pedagogicznych istnieje dowolność w wykorzystywaniu metod i technik badawczych. Przeprowadzając własne badania posłużyłam się metodą sondażu diagnostycznego oraz badaniem dokumentów.
Metoda sondażu diagnostycznego jest „[…] sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.”[6]
Do metody sondażu diagnostycznego wykorzystałam technikę badania ankietowego, narzędziem badawczym stał się kwestionariusz ankiety. Analizując definicję pojęcia „ankieta” powołałam się na słowa Tadeusza Pilcha, który określa ją jako „[…] technikę gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.”[7]
Metodę sondażu diagnostycznego wybrałam także do wykorzystania techniki wywiadu, który jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami w oparciu o przygotowany wcześniej kwestionariusz ankiety (stanowi on narzędzie badawcze w mojej pracy). Według T. Pilcha wywiad uważany jest za jedną z najczęściej występujących technik w badaniach, czyli stanowi jedną z technik sondażu diagnostycznego[8].
Za pomocą wywiadu można zbierać informacje podobne jak w ankiecie, jednak jego przewaga skupia się na bezpośrednim kontakcie z badaną osobą. Dzięki temu, stworzyć można przyjazną atmosferę, która skłania badanego do udzielania bardziej szczerych odpowiedzi.
W badaniach wykorzystałam wywiad zbiorowy, który polega na rozmowie badacza z określoną grupą respondentów, którzy powinni charakteryzować się określoną jednorodnością (w moim przypadku były to dzieci w wieku przedszkolnym). [9]
Rozmowa z respondentami miała formę wywiadu ukierunkowanego według wcześniej przygotowanego kwestionariusza wywiadu.
Trzecia metoda badawcza, jaką wykorzystałam w pracy, to badanie dokumentów i materiałów. Służy ona przede wszystkim do gromadzenia wstępnych, opisowych oraz ilościowych informacji o badanej instytucji lub zjawisku wychowawczym. Może dotyczyć także poznawania biografii jednostek i opinii, jaka wyrażona może zostać w dokumentach. Występuje ona u takich metodologów, jak: T. Pilch[10], M. Łobocki[11] czy chociażby T. Nowacki[12].
[1] S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Warszawa 1970, PWN, s. 237.
[2] M. Łobocki, op. cit., s. 115.
[3] tamże.
[4] W. Zaczyński, op. cit., s. 17.
[5] M. Łobocki, op. cit., s.28.
[6] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001, Wyd. Akademickie „Żak”, s. 80.
[7] tamże, s. 96.
[8] tamże, s. 125.
[9] K. Żegnałek, Metodologia dla autorów prac licencjackich i magisterskich z pedagogiki. Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP. Warszawa 2010, s.125.
[10] T. Pilch Zasady…, op. cit.
[11] M. Łobocki Zarys., op. cit.
[12] T. Nowacki, Metodologia…, op.cit.