Porównując tradycyjne, progresywistyczne oraz współczesne systemy dydaktyczne Kohlberg i Mayer dokonali analizy porównawczej między różnymi teoriami wychowania. Zaproponowali oni kryteria przy pomocy których można badać powstawanie i uzasadnianie celów wychowawczych oraz miary efektów wychowawczych w trzech prądach zachodnich ideologii wychowania: romantyzmu, transmisji kulturowej i progresywizmu. Podział ten umożliwia „percepcyjne uchwycenie” epistemologicznych, aksjologicznych i psychologicznych różnic i podobieństw w stanowieniu celów wychowania przez przedstawicieli poszczególnych ideologii wychowania.
Tabela nr 2
| WSPÓŁCZESNE IDEOLOGIE WYCHOWANIA | ||
| „romantyczna” | „transmisji kulturowej” | „progresywna” |
| 1. Prekursorzy i przedstawiciele, ideologia | ||
| J.J.Rousseau, Z.Freud, M.Montessori, A.S. Neill, J. Korczak, S. Ruciński
To, co pochodzi od dziecka, jest najważniejszym aspektem jego rozwoju |
W wersji klasycznej – J.F.Herbert; później twórcy i kontynuatorzy scjentyzmu, Behawioryzmu; H. Muszyński, K. Sośnicki, Z. Mysłakowski, Wychowanie jest transmisją zdobyczy kulturowych. | J.Dewey, J.Piaget, L.Lohlberg
Wychowanie powinno podtrzymywać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się społeczeństwem lub środowiskiem |
| 2. Założenia epistemiczne | ||
| Wiedzą jest to, co stanowi bezpośrednie, wewnętrzne doświadczenie jednostki (egzystencjalizm, fenomenologia) | Wiedzą jest to, co obiektywne, sprawdzone, uznane, powtarzalne (scjentyzm, neopozytywizm). | Wiedzą jest to, co pozwala równoważyć relacje między jednostką a światem, czyli posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne – stosowane sposoby równoważenia relacji (funkcjonalizm, pragmatyzm) |
| 3. Założenia psychologiczne – teorie rozwoju człowieka | ||
| Teoria rozwoju rozumianego jako dojrzewanie –„organiczny wzrost” (metafora).
Rozwój organiczny jest wzrostem rozwoju fizycznego,poznawczego emocjonalnego i wolicjonalnego poprzez stadia, mające uprzednio ustalone wzory. |
Asocjacyjna teoria uczenia się lub teoria zależności środowiskowych -„maszyna” (metafora).
Behawioralna koncepcja rozwoju jako stymulowanej z zewnątrz aktywności przedmiotu. Rozwój pojmowany jest jako asocjacja Pojedynczych bodźców ze sobą, z reakcjami podmiotu. |
Teorie rozwojowe o charakterze interakcyjnym „model postępu idei w dyskursie i konwersacji”.
Rozwój przebiega według stadiów J. Piageta czy E. Eriksona. |
| 4. Strategie definiowania celów wychowania | ||
| Strategia „pożądanych cech” „Zasobu cnót”. Standardy cech. Humanistyczne kryteria wewnętrznej jakości doświadczeń dziecka, które sprzyjają jego rozwojowi (np. zainteresowania).
|
Strategia: „przepowiadania sukcesu psychologii przemysłowej”. Standardy wiedzy i zachowań. Zgodność zachowań dziecka ze standardami kulturowymi (np. stopnie szkolne) |
Strategia „logiki rozwojowej” Standard adekwatności, odpowiedzialności. Integracja zachowań i stanów wewnętrznych dziecka. |
| 5. Podstawowe kategorie pojęciowe stosowane w badaniach empirycznych nad efektami wychowania | ||
| Samorozwój, samoaktualizacja, autonomiczność, tożsamość. | Różnice indywidualne w wymiarze: a) osiągnięć, sukcesu b) uspołecznienia, zachowania społecznego, osobowości społecznej. |
Posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne np. rozwój (typ) stosowanych operacji myślowych. |
| 6. Pojęcia wychowania
STANOWIONE CELE WYCHOWANIA |
||
| Rozwój jednostki, jej tożsamości, ujawnienie wrodzonych możliwości, dyspozycji, wzorca, zasób cnót. | Standardy wiedzy i zachowań. Różnicowanie indywidualne, stworzenie bezkonfliktowego środowiska. | Celem wychowania jest logika rozwojowa człowieka; aktywność jednostki w rozwiązywaniu problemów. |
| CELE WYCHOWANIA SĄ SKUPIONE NA: | ||
| wewnętrznych stanach jednostki | zachowaniach i funkcjonowaniu zewnętrznym jednostki | aktywności w rozwiązywaniu konfliktów między jednostką, a środowiskiem. |
| NAJWAŻNIEJSZE JEST TO, CO: | ||
| jednostkowe, osobiste, nowe | wspólne i ustalone kulturowo | nowy, wyższy poziom interakcji człowieka ze światem (kompetencje instrumentalne i komunikacyjne).
|
| ZADANIEM WYCHOWANIA JEST: | ||
| ochrona wewnętrznego „ja” dziecka poprzez stwarzanie mu warunków dla pełnego rozwoju tego „ja”. | przekazywanie zasobów wiedzy i umiejętności, norm i wartości nagromadzonych w przeszłości – transmisja zdobyczy określonej | pomoc wychowankowi w osiąganiu coraz wyższych stadiów rozwoju poznawczego, a przez to także rozwoju moralnego, społecznego i estetycznego, czyli reorganizacja struktur psychicznych umożliwiająca funkcjonowanie na coraz wyższych poziomach rozwoju |
| 7. Wartości | ||
| Maksymalizacja wolnościjednostki, dającej się pogodzić z wolnością innych. | Wolność w obowiązującym systemie społecznym. | Zasady etyczne wyznaczają cele i środki wychowania. |