W opracowaniach metodologicznych można spotkać się z bardzo różnymi klasyfikacjami metod i technik badawczych. Różnice te są na tyle poważne, że to, co dla niektórych jest metodą, dla innych jest technika i odwrotnie.
Najczęściej w pedagogice definiuje się metodę jako zespół formalnie celowych zabiegów myślowych i przedniotowych obejmujących postępowanie badacza, a mających na celu rozważenie określonego problemu naukowego: określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu[1].
Według S. Nowaka: „[…] metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”[2].
T. Pilch stwierdza, że:„[…] metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody jak i pojęcia techniki badawczej. Sprawa takiego czy innego definiowania pojęć jest nie tylko kwestią arbitralnych określeń, lecz rezultatem dwojakiego rodzaju przyczyn. Przyczyny pierwszego rodzaju to tradycja języka przypisująca określonemu pojęciu zbiór desygnatów, o których zgodnie z prawdą można dane pojęcie orzec. Drugi rodzaj przyczyn, który decydował będzie o zasadach typologii terminologicznej wywodzi się z logicznej funkcji pojęcia. Oznacza to, że podstawą do definiowania będzie sens albo treść nadana temu pojęciu przez logikę”. Kierując się regułami języka, zakresem i treścią pojęć – autor definiuje termin metody badawczej, techniki badań i narzędzi badawczych.
„W zgodzie zatem z tradycją oraz zasadami logiki przez metodę badań rozumieć będziemy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Techniką badań zaś nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie regulowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, faktów i opinii.”[3].
Badania pedagogiczne są kluczowym narzędziem do zrozumienia procesów edukacyjnych, rozwijania teorii pedagogicznych oraz doskonalenia praktyk dydaktycznych. Aby badania te były skuteczne i wartościowe, konieczne jest staranne zaplanowanie metodyki badań, ich organizacji oraz uwzględnienie potrzeb, które z tych badań wynikają.
Metoda badań pedagogicznych
Metoda badań pedagogicznych obejmuje zbiór technik i narzędzi, które umożliwiają zbieranie, analizę oraz interpretację danych dotyczących różnych aspektów edukacji. W badaniach pedagogicznych można wyróżnić dwie główne metody: jakościową i ilościową.
Badania ilościowe są często wykorzystywane do uzyskiwania danych statystycznych, które mogą być analizowane pod kątem zależności, tendencji czy korelacji. Metody te obejmują m.in. ankiety, kwestionariusze, testy oraz analizy statystyczne. Wyniki badań ilościowych są często przedstawiane w formie liczb, tabel, wykresów, co umożliwia precyzyjne określenie wzorców w badanej populacji.
Badania jakościowe skupiają się na zrozumieniu złożonych zjawisk edukacyjnych, doświadczeń uczestników procesu edukacyjnego oraz głębszej analizy kontekstu badanych sytuacji. W badaniach tych często stosuje się wywiady, obserwacje, studia przypadków czy analizę treści. Wyniki badań jakościowych zazwyczaj mają charakter opisowy i interpretacyjny, co umożliwia szczegółowe zrozumienie badanych zjawisk.
Metody mieszane łączą elementy badań ilościowych i jakościowych, co pozwala na uzyskanie bardziej kompleksowego obrazu badanego problemu. Tego typu podejście jest szczególnie wartościowe w badaniach pedagogicznych, gdzie złożoność procesów edukacyjnych często wymaga wieloaspektowego ujęcia.
Organizacja badań pedagogicznych
Organizacja badań pedagogicznych wymaga starannego zaplanowania wszystkich etapów badawczych, od wyboru tematu po analizę wyników. Proces ten można podzielić na kilka kluczowych kroków.
Pierwszym krokiem jest wybór problemu badawczego. Problem ten powinien być jasno zdefiniowany i istotny z perspektywy teoretycznej oraz praktycznej. Następnie formułuje się cele badań oraz pytania badawcze, które będą kierować całym procesem badawczym.
Kolejnym krokiem jest dobór próby badawczej. W badaniach pedagogicznych często analizuje się grupy uczniów, nauczycieli, rodziców czy innych uczestników procesu edukacyjnego. Ważne jest, aby wybrana próba była reprezentatywna dla całej populacji, co pozwala na uogólnienie wyników badań.
Zbieranie danych stanowi centralny etap organizacji badań. W zależności od wybranej metody badawczej, można stosować różnorodne techniki zbierania danych, takie jak wywiady, ankiety, obserwacje czy analiza dokumentów. Ważne jest, aby dane były zbierane w sposób systematyczny i zgodny z zasadami etyki badawczej.
Po zebraniu danych następuje analiza wyników. Analiza ta może mieć charakter statystyczny, opisowy bądź interpretacyjny, w zależności od zastosowanych metod badawczych. Warto pamiętać, że interpretacja wyników powinna być prowadzona w kontekście teoretycznym i praktycznym, co pozwala na wyciąganie wniosków o istotnym znaczeniu dla teorii i praktyki pedagogicznej.
Potrzeby badań pedagogicznych
Badania pedagogiczne są niezbędne do rozwijania i doskonalenia procesów edukacyjnych. Z jednej strony dostarczają one wiedzy teoretycznej, która pozwala na lepsze zrozumienie zjawisk edukacyjnych. Z drugiej strony mają bezpośredni wpływ na praktykę edukacyjną, ponieważ pozwalają na wprowadzanie innowacji i ulepszeń w procesach nauczania i uczenia się.
Jedną z kluczowych potrzeb badań pedagogicznych jest ciągłe doskonalenie systemu edukacyjnego. Badania pozwalają na identyfikację mocnych i słabych stron istniejących rozwiązań, co umożliwia wprowadzanie zmian i innowacji mających na celu podniesienie jakości kształcenia.
Inną istotną potrzebą jest zrozumienie różnorodności uczniów i ich indywidualnych potrzeb edukacyjnych. Badania pedagogiczne pomagają zidentyfikować czynniki wpływające na sukces edukacyjny uczniów, a także bariery, które mogą ten sukces utrudniać. Dzięki temu możliwe jest opracowanie strategii wsparcia dostosowanych do różnorodnych potrzeb uczniów.
Badania pedagogiczne są również kluczowe dla rozwoju zawodowego nauczycieli. Dzięki badaniom możliwe jest zidentyfikowanie obszarów, w których nauczyciele potrzebują wsparcia i dalszego kształcenia, a także opracowanie programów szkoleniowych, które odpowiadają na te potrzeby.
Metoda, organizacja i potrzeby badań pedagogicznych są ze sobą nierozerwalnie związane. Skuteczność badań pedagogicznych zależy od starannego planowania metod badawczych, właściwej organizacji procesu badawczego oraz uwzględnienia rzeczywistych potrzeb edukacyjnych. Tylko wówczas badania te mogą przynieść wartościowe wyniki, które przyczynią się do rozwoju teorii i praktyki pedagogicznej, a także do podnoszenia jakości edukacji na wszystkich jej poziomach.
Poniżej przykład z metodologii pracy magisterskiej z pedagogiki
Na potrzeby niniejszej pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego oraz analizę rysunków dzieci. Badania przeprowadzono wśród dzieci trzeciej klasy nauczania początkowego przy współpracy nauczyciela – wychowawcy klasy. Dzieci rysowały swoją rodzinę, a następnie wypełniły krótką, napisaną w prostych słowach ankietę zawierającą pytania dotyczące ich stosunków do rodziców i rodzeństwa. Ankieta z konieczności zawierała bardzo prosto sformułowane pytania, a ich liczba była ograniczoną czasem na udzielenie odpowiedzi i cierpliwością małych respondentów. Kwestionariusz ankiety zawarty jest w aneksie do pracy.
Badania przeprowadzono w czasie trwania lekcji z uczniami trzeciej klasy szkoły podstawowej mieszczącej się na wsi. Uczniowie zostali poinformowani, że rysunki użyte będą wyłącznie na potrzeby pracy dyplomowej i nie będą oceniane przez nauczyciela. Jednocześnie poproszeni zostali o wypełnienie krótkiej ankiety i dołączenie jej do rysunku.
[1] W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, , s. 69.
[2] S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, WSiP, Warszawa 2000, s. s. 22.
[3] T. Pilch, T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001, s. 43.