Wyjaśnienie zjawiska ciągłości na przestrzeni życia
1. Wyjaśnienie biologiczne – genetyka zachowania
– stara się wyjaśnić zachowanie w oparciu o genetykę
– przyjmuje pojęcie dojrzewania, które zakłada, że wszyscy przedstawiciele danego gat. posiadają jednakowy, podstawowy kod genetyczny kształtujący wzorce normalnego rozwoju
– techniki badawcze to:
- obserwacja bliźniąt 1- i 2-jajowych – gdyby się okazało, że bliźnięta 1-jajowe pod względem pewnej cechy wykazują większe podobieństwo niż b.2-jajowe, to stanowiłoby to dowód uwarunkowania gen. tej cechy; w wypadku bliźniąt wychowywanych osobno dowodem takim może być podobieństwo bliźniąt pomimo różnic środowiskowych
- obserwacja dzieci adoptowanych – porównaniu podlega stopień podobieństwa dziecka do biologicznych rodziców (wpływ gen) oraz podobieństwa do rodziców przybranych (wpływ środowiska)
– genetycy behawioralni odkryli wpływ genów na temperament dzieci i osobowość dorosłych w zakresie ekstrawersji, aktywność (tendencja do energicznego i gwałtownego zach), emocjonalności (tend. Ddo rozpaczania i zamartwiania się bez powodu) =>rodzimy się z pewnymi wzorcami zachowań kształtującymi nasze reakcje na świat, co stanowi podstawę pewnej ciągłości
2. Wyjaśnienie środowiskowe
-oparta na otoczeniu i naszych własnych zachowaniach (wybieramy te środowiska, które odpowiadają naszemu charakterowi, nasze stałe wzorce zachowań wyzwalają reakcje innych ludzi, którzy prawdopodobnie będą te wzorce utrwalać)
- Współczesne spojrzenie na naturę
– mówi się o skłonnościach wrodzonych – dziecko od chwili urodzenia ma w określonych syt. tendencję do reagowania tak, a nie inaczej
– nie ma znaczenia, czy wzorce są zakodowane w genach czy rezultatem oddziaływań środ – to interakcja jednego i drugiego =>nie rodzimy się jako pusta tablica
- Nowoczesne rozum. oddziaływania środowiska
Wewnętrzne modele doświadczenia
– zakłada korzystanie z wew modeli doświadczenia
– skutek jakiegoś wyd. nie tkwi w jego obiektywnych cechach ale jego interpretacji przez jednostkę oraz w znaczeniu jakie mu przypisze
– nasze interpretacje nie są przypadkowe, nie podlegają przypadkowym nastrojom. Tworzą zorganizowane modele – uporządkowane zbiory przypuszczeń i oczekiwań dotyczące nas samych i innych (np. „roboczy wewnętrzny model pzywiązania” Bolby’ego)
– model własnego ja opiera się na doświadczeniach, jednocześnie kształtując przyszłe doświadczenie, pomaga wyjaśnić obserwowaną mimo upływu czasu ciągłość zachowania
– modele z dzieciństwa nie są niezmienne, ale mamy tendencję do utrzymywania ich
- Perspektywa ekologiczna
– akcentuje obserwację wykraczającą poza rodzinę
– musimy zrozumieć ekologię (kontekst), w jakim dziecko wzrasta (szkoła, rówieśnicy)
– często utrzymywanie stosunków z rówieśnikami i systemem szkolnym podtrzymują i umacniają wzorce, które miały swoje źródła w rodzinie
- Natura a czynniki zewnętrzne
– wzajemnie na siebie oddziałują
– „konfiguracje genetyczne unikatowe dla każdego, umieszczają ludzi na różnych torach, a otoczenie z jednej strony kształtując naszą indywidualność z drugiej popycha nas na wspólną dla wszystkich ścieżkę”
– podatność i odporność – model interakcjonistyczny, który zakłada, że dziecko już w chwili urodzenia charakteryzuje się pewnego rodzaju podatnością. Składają się na nią: trudny charakter, nieprawidłowości w budowie fiz., alergie, genetycznie uwarunkowany pociąg do alkoholu i inne. Zarazem dziecko rodzi się wyposażone w pewne czynniki ochronne, jak inteligencja, koordynacja itd.; wpływ otoczenia zależy od tego jakie cechy dziecko wniesie do interakcji
– Horowitz – najbardziej negatywne rezultaty daje interakcja wysokiej podatności i ubogiego środowiska, bez oparcia
– określony skutek daje dopiero interakcja właściwości środowiska i wrodzonych predyspozycji dziecka
Istota zmian rozwojowych – zmiany jakościowe czy ilościowe/ ciągłość czy fazowość?
- jeśli rozwój to dodawanie, zmiana ilościowa to idea faz rozwojowych jest zbędna
- jeśli istotą zmian jest reorganizacja dawnych umiejętności i pojawienie się nowych strategii i zdolności (zm jakościowa) to przydatne pojęcie fazy
- modele fazowe atrakcyjne, bo oferują wyrazistość i uporządkowanie (zdanie autorki)
Badania nad rozwojem – postępowanie badawcze
- wybór projektu badawczego, gdy dotyczy zmian lub ciągłości wraz z wiekiem możemy wybrać:
- projekt badań przekrojowych
-dotyczą odrębnych grup wiekowych, w których każdy członek badany jest tylko raz
-nie uwzględniają, że grupy wiekowe różnią się przynależnością do różnych kohort
-szybkie
-dają obraz ewentualnych różnic wynikających z wieku i związanych z nim zamian
-nie dostarczają informacji co do kolejności następowania po sobie zmian ani ciągłości zachowania wykazywanego przez jednostkę podczas danego czasu
- projekt badań podłużnych (longidualnych)
-pozwalają rejestrować następujące po sobie zmiany i rejestrować ich ciągłość (lub brak)
-obserwacja tych samych osób w różnych okresach ich życia
-poddawanie badanych tym samym testom może prowadzić do efektu rutyny, co ogranicza rzetelność i zniekształca wyniki
-rezygnacja z udziału lub wykruszanie się grupy zniekształca wyniki; np. najwytrwalsi uczestnicy cechują się najczęściej dobrym zdrowiem każdy kolejny pomiar dotyczy coraz zdrowszych jednostek
– duże znaczenie momentu badań, nie eliminuje wpływu grupy wiekowej
- projekt badań sekwencyjnych
-połączenie badań podłużnych i poprzecznych
-uwzględnia więcej niż jedną grupę pokoleniową
-możliwe wykorzystanie wielu alternatywnych połączeń:
- badania okresowe-obserwacja różnych grup pokoleniowych w ustalonym, jednakowym wieku
- badania chronologiczne- badania przekrojowe w kilkuletnich odstępach
- badania sekwencji grup pokoleniowych- podłużne przestudiowanie dwóch lub więcej grup pokoleniowych
- badania przekrojowo-sekwencyjne –wymaga wyznaczenia kilku grup wiekowych, a następnie poddanie ich badaniom podłużnym, jednym z wariantów są badania panelowe, często stosowane przez socjologów, polegają na wyodrębnieniu dużej grupy ludzi w różnym wieku i badaniu poszczególnych jej członków przez wiele, czasem nawet dziesiątki lat
- projekty badań kulturowo-przekrojowych i kontekstowo-przekrojowych – pozwalają na porównywanie kultur i różnych kontekstów społecznych
- metoda etnograficzna – oparty na szczegółowej obserwacji opis pojedynczej kultury lub kontekstu, czasem udaje się połączyć uzyskane dane z kilku opisów, aby zobaczyć, czy w różnych kontekstach nie powtarzają się podobne wzorce rozwojowe
- metoda bezpośrednia – używanie tych samych narzędzi i kryteriów testując przedstawicieli różnych kultur w celu porównawczym
- projekty badań eksperymentalnych
-służą do weryfikowania konkretnych hipotez, zbadania szczegółowych zależności przyczynowych
-podstawowe założenie: o losowym doborze do grupy eksp. I kontrolnej
- wybór metody badań
- wybór grupy badawczej: idealna strategia to losowe wyselekcjonowanie grupy reprezentatywnej dla całego świata – w rzeczywistości: reprezentatywnej dla pewnej społeczności, kultury
- zbierane informacji od osób badanych
- ustalenie sposobu zbierania danych: wybór od badania w warunkach naturalnych przez wywiady, kwestionariusze oraz testy po badania laboratoryjne
- najlepsza strategia jest zbieranie od każdego badanego informacji na tak wiele sposobów jak to tylko możliwe
- analiza wyników
- porównanie różnych grup wiekowych poprzez podanie przeciętnych wyników uzyskanych przez nie w danych testach
- przyjrzenie się zależności pomiędzy dwiema osobnymi zmiennymi – korelacja
Problemy z eksperymentami nad rozwojem
- względy etyczne, kryterium etyczności eksperymentu jest warunek, że badanym nie może przydarzyć się fizyczna ani psychiczna krzywda, dodatkowo:
- badany musi wyrazić świadomą zgodę na udział w badaniach (w przypadku dzieci również zgoda rodzica)
- postępowanie badawcze i jego skutki muszą zostać dokładnie omówione
- zapewnić pomoc w wypadku syt. stresującej i udostępnić sprawozdanie z badań
- zachować należy pełną dyskrecję co do danych osób badanych i ich wyników
- trzeba unikać ryzyka zachwiania poczucia własnej wartości
- często zmienną niezależną jest wiek badanych, a nie możemy ich przypisać losowo do grup wiekowych, wyjściem jest quasi-eksperyment, czyli strategia porównań grup, których członkowie nie byli do nich przypisani losowo.
H. Bee „Psychologia rozwoju człowieka” R.1
