prace o wychowaniu

Rola wychowania w rozwoju dziecka

Wychowanie jest procesem dynamicznym, które posiada wiele aspektów. Specyficzny wkład w wychowanie i kształtowanie osobowości zanim dziecko przejdzie pod oddziaływanie instytucji wychowujących polega według J. Szczepańskiego na tym, że „rodzina wprowadza dziecko w dziedzinę mowy ojczystej poprzez nauczanie słów, dzięki którym możliwe jest poznanie zachowań ludzi i identyfikowanie przedmiotów świata zewnętrznego, pobudza intelektualnie i dostarcza elementarnego zasobu wiedzy umożliwiającej spostrzeganie i interpretację zjawisk zachodzących w bezpośrednim otoczeniu, kształtuje pojęcie dobra i zła, wpływa na stan równowagi emocjonalnej”.[1]

Powyższe elementy stanowiące o specyficznym wkładzie rodziny w wychowanie dzieci sprawiają, iż w rodzinie kształtują się podstawy światopoglądowe. Rodzina wdraża bowiem określony system wartości, które z kolei pobudzają motywację działania, ukierunkowują wybór drogi życiowej. Realizując cele wychowawcze rodzina umożliwia przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodemu pokoleniu. Dzięki niej dziecko zdobywa wiadomości o życiu, kształtuje nawyki i przyzwyczajenia, uczy się umiejętności współżycia z ludźmi, przygotowuje do przyszłej samodzielnej działalności. Ogólny rozwój jednostki ludzkiej uzależniony jest od stanu funkcjonowania czterech czynników[2]:

– wyposażenia anatomiczno-fizjologicznego, z którym człowiek przychodzi na świat,
– wpływów dalszego i bliższego otoczenia społecznego,
– oddziaływań wychowawczych będących wyrazem potrzeb i poziomu kulturalnego społeczeństwa oraz stworzonych przezeń instytucji wychowania
– aktywności własnej.

W zasadzie jak twierdzi H. Izdebska nie ma takiej sfery życia dziecka, w której nie zachodziłyby związki między jego rozwojem, a warunkami i sytuacjami stwarzanymi przez rodziców.
We wszystkich dziedzinach rozwoju dziecka stwierdzić można ogromne wpływy rodziny, jako środowiska wychowawczego.[3]

Decyduje ona nie tylko o stronie materialnej warunków w jakich wzrasta i wychowuje się młode pokolenie, lecz przede wszystkim określa kierunek rozwoju osobowości, wpływa na kształtowanie postaw moralnych i społecznych.

Wprawdzie wychowanie w rodzinie stanowi jeden tylko czynnik rozwojowy, to jednak wpływy jej jako środowiska wychowawczego, można zauważyć w ciągu całego życia dziecka. Wskazują na to zmiany, jakie dokonują się w jego psychice od momentu urodzenia, aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości. Każde upośledzenie, czy to natury społecznej, czy fizycznej, spowodowane jest w przeważającym stopniu nieprawidłowym funkcjonowaniem wychowawczym.

Wychowanie odgrywa kluczową rolę w rozwoju dziecka, wpływając na jego kształtowanie się zarówno w sferze emocjonalnej, społecznej, jak i intelektualnej. Proces ten jest wielowymiarowy i złożony, obejmuje nie tylko działania rodziców, ale także nauczycieli, rówieśników, oraz szeroko rozumiane środowisko społeczne. Każdy z tych elementów wnosi do życia dziecka inne wartości i normy, kształtując jego tożsamość, postawy oraz zdolności adaptacyjne. Wychowanie, jako proces celowy, ma na celu nie tylko przekazywanie wiedzy, ale również kształtowanie charakteru, rozwijanie umiejętności interpersonalnych i przygotowywanie młodego człowieka do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka jest rodzina. To w niej dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia społeczne i emocjonalne. Wzorce zachowań, które obserwuje w domu, stają się dla niego podstawą do budowania własnych postaw i wartości. Rodzice, jako pierwsi wychowawcy, mają ogromny wpływ na kształtowanie się tożsamości dziecka, jego poczucia własnej wartości oraz umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Wychowanie w rodzinie obejmuje zarówno świadome działania, jak i nieświadome oddziaływanie rodziców na dziecko poprzez ich codzienne zachowania, reakcje emocjonalne i styl komunikacji. Szczególnie istotne jest, aby rodzice byli świadomi swojej roli i starali się tworzyć dla dziecka środowisko pełne miłości, wsparcia i zrozumienia. Dzieci, które wychowują się w takich warunkach, są bardziej odporne na stres, mają wyższe poczucie własnej wartości oraz lepiej radzą sobie w sytuacjach społecznych.

Kolejnym ważnym aspektem wychowania jest edukacja, która odbywa się głównie w szkole. Rola nauczycieli jest niezwykle istotna, ponieważ to oni, obok rodziców, kształtują postawy i przekonania dziecka. Szkoła nie tylko przekazuje wiedzę, ale także uczy umiejętności społecznych, takich jak współpraca, komunikacja i rozwiązywanie konfliktów. W tym kontekście ważne jest, aby nauczyciele byli nie tylko dobrymi pedagogami, ale także wzorami do naśladowania, którzy poprzez swoje postawy i zachowania pokazują dzieciom, jak być odpowiedzialnym, empatycznym i zaangażowanym członkiem społeczności. Współpraca pomiędzy rodzicami a nauczycielami jest kluczowa dla zapewnienia spójnego i harmonijnego rozwoju dziecka.

Również rówieśnicy odgrywają istotną rolę w procesie wychowania. Relacje z rówieśnikami uczą dziecko, jak funkcjonować w grupie, jak negocjować swoje potrzeby i jak radzić sobie z odrzuceniem czy krytyką. Grupowe doświadczenia społeczne są nieodzownym elementem kształtowania tożsamości i poczucia przynależności do społeczności. Poprzez interakcje z rówieśnikami dziecko uczy się, jak budować i utrzymywać przyjaźnie, jak radzić sobie z konfliktami i jak wyrażać swoje emocje w sposób konstruktywny. Wychowanie w grupie rówieśniczej często przyczynia się do rozwijania u dzieci umiejętności takich jak empatia, asertywność i zdolność do współpracy.

Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na wychowanie jest szeroko pojęte środowisko społeczne, w którym dziecko dorasta. Media, kultura popularna, normy społeczne i wartości promowane w społeczeństwie mają ogromny wpływ na to, jakie postawy i przekonania przyjmuje młody człowiek. Współczesne dzieci są bombardowane informacjami z różnych źródeł, co może prowadzić do zamieszania i trudności w odróżnianiu tego, co jest naprawdę ważne i wartościowe. W związku z tym, wychowanie powinno obejmować również krytyczne podejście do mediów i umiejętność selektywnego korzystania z informacji. Rodzice i nauczyciele powinni wspierać dzieci w rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia oraz w rozpoznawaniu manipulacji i fałszywych informacji.

Wychowanie nie jest procesem jednokierunkowym, lecz dynamicznym, w którym dziecko również odgrywa aktywną rolę. Dziecko nie jest biernym odbiorcą wychowawczych działań dorosłych, lecz współtwórcą swojego rozwoju. W miarę jak dorasta, zyskuje coraz większą autonomię i zaczyna samodzielnie podejmować decyzje dotyczące swojego życia. Dlatego ważne jest, aby wychowanie nie ograniczało się do nakazów i zakazów, lecz aby dawało dziecku przestrzeń do eksploracji, doświadczania i popełniania błędów. W ten sposób dziecko uczy się odpowiedzialności za swoje działania i konsekwencji swoich wyborów.

Nie można zapominać, że każde dziecko jest inne i wychowanie powinno być dostosowane do jego indywidualnych potrzeb i możliwości. Współczesne podejścia do wychowania podkreślają znaczenie indywidualizacji i respektowania autonomii dziecka. Wychowanie powinno uwzględniać nie tylko rozwój intelektualny, ale również emocjonalny i społeczny. Wspieranie rozwoju emocjonalnego dziecka, poprzez naukę rozpoznawania i wyrażania emocji, jest kluczowe dla jego zdrowia psychicznego i zdolności do budowania satysfakcjonujących relacji interpersonalnych.

Rola wychowania w rozwoju dziecka jest nieoceniona. Jest to proces wielowymiarowy, który obejmuje zarówno działania rodziców, nauczycieli, rówieśników, jak i szeroko rozumiane środowisko społeczne. Wychowanie powinno być procesem świadomym i celowym, skierowanym na wszechstronny rozwój dziecka – intelektualny, emocjonalny i społeczny. Tylko poprzez zintegrowane podejście, które uwzględnia różnorodne aspekty rozwoju dziecka, możliwe jest przygotowanie młodego człowieka do samodzielnego, odpowiedzialnego i satysfakcjonującego życia w społeczeństwie.

[1] J. Szczepański Refleksje nad oświatą. Warszawa 1973, PWN, s. 123

[2] H. Izdebska Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem. Wrocław 1967, Ossolineum, s. 28-29

[3] Tamże, s. 29

5/5 - (5 głosów)

Rodzina jako ważna instytucja w systemie wychowawczym

Z analizy genezy wychowania w społeczeństwie ludzkim wynika, że rodzina stanowiła pierwsze środowisko wychowawcze i ten proces trwa po dzień dzisiejszy. W aspekcie jednostkowym rodzina jako ważna instytucja w systemie wychowawczym spełnia wiele funkcji, ale najważniejsze według M. Ziemskiej to:

– prokreacyjna, czyli dostarczanie nowych członków dla własnej grupy i dla całego społeczeństwa. Jest to jej wkład na rzecz makrostruktury,

– produkcyjna, czyli dostarczanie społeczeństwu pracowników i wzmaganie ich sił wytwórczych i twórczych,

– usługowo-opiekuńcza, bo dostarcza opieki tym członkom, którzy nie są w pełni samodzielni oraz zapewnia wszystkie codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzieży itp.). Czynności opiekuńczo-wychowawcze mają na celu pielęgnację i ukierunkowanie rozwoju społecznego dziecka, wdrożenie go w dziedzictwo kulturowe społeczeństwa, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych oraz troskę o prawidłowy rozwój fizyczny. Należy tutaj także troska o bezpieczeństwo dzieci, kontrolowanie ich postępowania, zapewnienie możliwości kształcenia się i zdobywania zawodu,

– socjalizująca – rodzina wprowadza w społeczeństwo nowych obywateli przekazując im język, podstawowe normy zachowania, wartościowe postawy społeczne i uczuciowe, zwyczaje, wartości moralne i kulturalne, obowiązujące w danym społeczeństwie. Funkcja, o której mowa przejawia się nie tylko w stosunku do dziecka, które dzięki życiu w rodzinie wzrasta w społeczeństwo, ale i współmałżonków, gdyż proces dostosowania się ich do roli rodziców jest także procesem socjalizującym. E. Tomska podkreśla, iż dziecko przychodzące na świat otwiera przed rodzicami nowe obszary doznań. Niemal z dnia na dzień dzięki ich staraniom, przekształca się z małej, bezbronnej istoty w rozwijającego się człowieka. Rodzice uczą dziecko, jak żyć, jak ma się zachowywać w różnych sytuacjach, aby uzyskać aprobatę otoczenia. Uczenie dziecka odpowiednich zachowań, norm, zakazów i nakazów uznawanych w danym społeczeństwie, przystosowuje dziecko do społeczności, w której żyje. Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem, które bierze udział w procesie socjalizacji, a jej wpływ pozostawia ślad na całe życie,

– psychohigieniczna, emocjonalna, stabilizująca lub funkcja ekspresji uczuć – zapewnia członkom rodziny poczucie stabilizacji, bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, warunki dla rozwoju osobowości.

Rodzina odgrywa niezwykle istotną rolę jako instytucja w systemie wychowawczym, będąc pierwszym i najważniejszym środowiskiem, w którym dziecko kształtuje swoją osobowość, zdobywa podstawowe umiejętności społeczne i przyswaja normy oraz wartości. To właśnie w rodzinie zaczyna się proces wychowania, który wpływa na dalszy rozwój jednostki i jej funkcjonowanie w społeczeństwie. W kontekście systemu wychowawczego rodzina jest fundamentem, na którym opierają się wszystkie inne instytucje edukacyjne, takie jak przedszkole, szkoła czy organizacje młodzieżowe.

Rodzina jako instytucja wychowawcza pełni szereg funkcji, które są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka. Po pierwsze, rodzina jest pierwszym środowiskiem, w którym dziecko uczy się norm i zasad społecznych. Rodzice i opiekunowie, poprzez swoje postawy, zachowania i wartości, przekazują dziecku podstawowe wzorce, które stanowią fundament jego przyszłych relacji z innymi ludźmi. W tym kontekście rodzina kształtuje u dziecka pierwsze postawy moralne, ucząc go, co jest dobre, a co złe, co akceptowalne, a co nie. Te wczesne doświadczenia mają decydujący wpływ na dalszy rozwój moralny jednostki i jej zdolność do funkcjonowania w ramach szerszej społeczności.

Po drugie, rodzina jest miejscem, gdzie kształtują się pierwsze relacje interpersonalne, które są podstawą dla przyszłych relacji społecznych. Dziecko, poprzez interakcje z rodzicami, rodzeństwem i innymi członkami rodziny, uczy się, jak budować i utrzymywać relacje oparte na zaufaniu, szacunku i empatii. Te wczesne doświadczenia są kluczowe dla rozwijania umiejętności społecznych, które będą miały znaczenie w kontaktach z rówieśnikami, nauczycielami i innymi dorosłymi w dalszym życiu. Rodzina, jako pierwsze środowisko socjalizacyjne, odgrywa więc fundamentalną rolę w przygotowaniu dziecka do życia w społeczeństwie.

Kolejnym istotnym aspektem roli rodziny w systemie wychowawczym jest funkcja emocjonalna, która obejmuje zapewnienie dziecku wsparcia, miłości i poczucia bezpieczeństwa. Stabilne i wspierające środowisko rodzinne jest niezbędne dla zdrowego rozwoju psychicznego dziecka. Rodzina, zapewniając dziecku poczucie przynależności i akceptacji, buduje jego poczucie własnej wartości oraz pewność siebie, co jest kluczowe dla jego sukcesów w innych obszarach życia, takich jak edukacja czy relacje społeczne. Dzieci, które dorastają w atmosferze miłości i wsparcia, są bardziej odporne na stres i lepiej radzą sobie z wyzwaniami, jakie napotykają na swojej drodze.

Rodzina pełni również funkcję edukacyjną, która polega na wprowadzaniu dziecka w świat wiedzy i nauki. Chociaż formalna edukacja zaczyna się zwykle w przedszkolu lub szkole, to rodzina jest pierwszym miejscem, gdzie dziecko zdobywa podstawowe umiejętności, takie jak język, liczenie czy orientacja w otaczającym świecie. Rodzice, poprzez codzienne interakcje, zabawy i rozmowy, wprowadzają dziecko w świat wiedzy, pobudzając jego ciekawość i chęć do nauki. W ten sposób rodzina przygotowuje dziecko do podjęcia nauki w szkole, wpływając na jego późniejsze osiągnięcia edukacyjne.

W kontekście współczesnego systemu wychowawczego rodzina odgrywa również rolę w kształtowaniu postaw wobec nauki i edukacji. To w rodzinie kształtują się pierwsze przekonania dziecka na temat wartości nauki, znaczenia edukacji i pracy. Rodzice, którzy angażują się w edukację swojego dziecka, wspierają je w nauce i stawiają na rozwój intelektualny, często przyczyniają się do lepszych wyników edukacyjnych swoich dzieci. Wartości i postawy przekazywane przez rodzinę mają więc bezpośredni wpływ na motywację dziecka do nauki oraz jego zaangażowanie w proces edukacyjny.

Rola rodziny w systemie wychowawczym nie ogranicza się jednak tylko do wczesnego dzieciństwa. W miarę jak dziecko dorasta, rodzina nadal pełni kluczową rolę w jego wychowaniu, dostosowując się do zmieniających się potrzeb i wyzwań, jakie napotyka młody człowiek. Rodzice i opiekunowie, poprzez swoje wsparcie, radę i przykład, pomagają dziecku w radzeniu sobie z wyzwaniami okresu dojrzewania, takimi jak rozwój tożsamości, problemy związane z presją rówieśniczą czy wybór ścieżki zawodowej. W ten sposób rodzina wspiera młodego człowieka w jego przejściu od dzieciństwa do dorosłości, przygotowując go do pełnienia ról społecznych i zawodowych.

Wreszcie, rodzina jako instytucja wychowawcza odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tożsamości kulturowej jednostki. Poprzez przekazywanie tradycji, wartości, zwyczajów i norm kulturowych, rodzina przyczynia się do utrzymania ciągłości kulturowej i integracji jednostki z szerszą społecznością. W ten sposób rodzina pomaga dziecku zrozumieć jego miejsce w społeczeństwie oraz ukształtować jego tożsamość narodową, religijną czy etniczną.

Rodzina jest niezwykle ważną instytucją w systemie wychowawczym, pełniącą szereg kluczowych funkcji, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju jednostki i jej integracji ze społeczeństwem. Rodzina, jako pierwsze środowisko wychowawcze, kształtuje podstawy moralne, społeczne, emocjonalne i intelektualne dziecka, przygotowując je do dalszej edukacji oraz życia społecznego. Jej rola jest niezastąpiona, a jej wpływ na rozwój jednostki jest długotrwały i fundamentalny dla całego systemu wychowawczego.

[M. Ziemska „Z socjologicznych zagadnień rodziny współczesnej.” Rodzina i dziecko. Red. M. Zielińska i inni Warszawa 1980 PWN s. 234-235]

[E. Tomska „Podstawowe funkcje rodziny.” Rodzina i szkoła. 1984 Nr 9]

5/5 - (4 głosów)