Można wyróżnić trzy podstawowe funkcje rodziny: prokreacyjną, wychowawczą i gospodarczą. Przez funkcję prokreacyjną rozumie się zaspokajanie potrzeb seksualnych i rodzicielskich współmałżonka. Zapewnia stabilność biologiczną rodzinie i społeczeństwu.
Znaczna część życia ludzkiego człowieka upływa w rodzinie. Najpierw należy do niej jako dziecko, potem zakłada własną rodzinę. Małżeństwo i rodzina to najważniejsze według E. Tomskiej formy współżycia międzyludzkiego. Zaspokajają one najgłębsze potrzeby psychiczne człowieka. Rodzina jest także znaczącą grupą dla każdego społeczeństwa, jest to bowiem jedyna grupa społeczna powiększająca się przez rozród, a nie przez „rekrutację” z zewnątrz. Wprowadza ona dziecko w podstawowe dziedziny życia, tu przez naśladownictwo uczy je istotnych form współżycia, zaprawia do wykonywania pewnych funkcji związanych ze środowiskiem, w którym żyje. Tu dziecko zdobywa podstawowe umiejętności przystosowania się do zmiennych sytuacji społecznych. W rodzinie styka się z problematyką ideałów i wartości oraz nabywa umiejętności zachowania się zgodnego z wymaganiami aktualnego życia społecznego i kulturalnego.
Żeby jednak rodzina mogła właściwie wychowywać swoje potomstwo, rodzice muszą wiedzieć, jakie funkcje powinni pełnić i jak mogą prowadzić do dysfunkcji. Takie zobowiązania złożyli redaktorzy i dziennikarze pism polskich w drugiej połowie XIX wieku.
Podstawowe funkcje rodziny to:
- Funkcja reprodukcyjna – rodzina pełni rolę związaną z prokreacją, czyli tworzeniem nowych pokoleń.
- Funkcja opiekuńcza – rodzina jest odpowiedzialna za opiekę nad swoimi członkami, zwłaszcza dziećmi.
- Funkcja socjalizacyjna – rodzina jest miejscem, w którym dziecko przygotowywane jest do życia w społeczeństwie poprzez przyswajanie norm i wartości.
- Funkcja ekonomiczna – rodzina zapewnia swoim członkom utrzymanie i zabezpieczenie materialne.
- Funkcja emocjonalna – rodzina jest źródłem wsparcia emocjonalnego dla swoich członków.
[E. Tomska „Podstawowe funkcje rodziny”. Rodzina i szkoła 1984 Nr 9]
[H. Smarzyński „Wychowanie w rodzinie”, Ossolineum, Wrocław 1978, s. 17-18[