Procesy wychowawcze

Wstęp

Procesy wychowawcze są jednym z najważniejszych elementów rozwoju człowieka, które mają kluczowe znaczenie zarówno dla jednostki, jak i dla całego społeczeństwa. Wychowanie, rozumiane jako zorganizowane działanie mające na celu wsparcie rozwoju jednostki w różnych obszarach – emocjonalnym, intelektualnym, społecznym i moralnym – odgrywa fundamentalną rolę w kształtowaniu tożsamości i charakteru człowieka. Proces wychowawczy to złożony, dynamiczny i wielowymiarowy proces, który angażuje zarówno wychowawcę (najczęściej rodziców, nauczycieli), jak i wychowanka (dziecko, młodzież, dorosłego). Jest to działanie celowe, skierowane na przygotowanie jednostki do odpowiedzialnego i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Celem tego artykułu jest szczegółowe omówienie procesów wychowawczych, w tym ich etapów, czynników wpływających na wychowanie, współczesnych podejść do wychowania oraz kluczowych wyzwań, z jakimi zmagają się zarówno rodzice, jak i nauczyciele we współczesnym świecie. Przedstawione zostaną także różne modele wychowania oraz jego rola w kształtowaniu kompetencji społecznych, emocjonalnych i moralnych jednostki.

Proces wychowania jest zaplanowanym, świadomym działaniem, mającym na celu ukształtowanie osobowości człowieka według pewnego, w różnym stopniu przyjętego wzorca, obejmującego wartości poznawcze, moralne, estetyczne, organizacyjne i społeczne.

Wychowanie to instrument, za pomocą którego społeczeństwo zachowuje ciągłość kulturalną i przygotowuje swoich członków do czynnego uczestnictwa w kulturze. Jest to proces społeczny gdyż rozgrywa się w grupach dzieci i młodzieży. Grupy takie rozwijają swoje własne, autonomiczne, spontaniczne życie społeczne. Nauczyciel jest zaś odpowiedzialny nie tylko za rozwój indywidualnego ucznia, lecz także za stosunki panujące w grupach szkolnych.[1]

Najogólniej wychowanie określa J. Tarnowski, jako to całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej, zwłaszcza przez interakcję, rozwijając swoje człowieczeństwo.
Wszelkie procesy wychowawcze, konkretne czynności nauczycieli i uczniów zachodzą zawsze w określonych sytuacjach. Można je podzielić na sytuacje optymalne, bardzo sprzyjające realizacji celów, sytuacje normalne – średnio sprzyjające, o czynnikach pozytywnych i negatywnych oraz sytuacje trudne, czyli ograniczające czynności dydaktyczno – wychowawcze i osiągnięcia uczniów.[2]

Procesy wychowawcze to działania mające na celu przygotowanie dziecka do dorosłego życia, w których przyswajane są normy, wartości, umiejętności i kompetencje potrzebne do funkcjonowania w społeczeństwie. Procesy wychowawcze obejmują różne dziedziny, takie jak edukacja, kultura, zdrowie, rodzina, religia i wychowanie moralne. Są one realizowane przez różne instytucje, takie jak rodzina, szkoła, kościół, kluby sportowe itp. Procesy wychowawcze są również przedmiotem badań pedagogicznych, które pozwalają na lepsze zrozumienie procesów socjalizacji i rozwoju dziecka.[3]

Definicja procesów wychowawczych

Procesy wychowawcze to całość działań, interakcji oraz doświadczeń, które wpływają na kształtowanie osobowości, postaw, wartości oraz zachowań jednostki. Są one zorganizowanymi, świadomymi działaniami, mającymi na celu osiągnięcie określonych rezultatów w rozwoju jednostki, zarówno w kontekście jej rozwoju osobistego, jak i społecznego. Wychowanie jest zatem procesem, który obejmuje szeroki wachlarz działań edukacyjnych, społecznych i moralnych, realizowanych w różnych kontekstach – w rodzinie, szkole, grupach rówieśniczych oraz szerszym społeczeństwie.

W procesie wychowawczym istotna jest nie tylko edukacja formalna, ale także to, co dzieje się poza szkołą – w rodzinie, na podwórku, w mediach czy w relacjach rówieśniczych. Wychowanie nie ogranicza się do przekazywania wiedzy, ale obejmuje także kształtowanie postaw, emocji, relacji z innymi ludźmi oraz systemu wartości, co ma na celu wspieranie wszechstronnego rozwoju człowieka.

Etapy procesu wychowawczego

Proces wychowawczy przebiega przez różne etapy, które są ściśle związane z rozwojem człowieka. Każdy z tych etapów charakteryzuje się odmiennymi potrzebami, możliwościami i wyzwaniami zarówno dla wychowanka, jak i dla wychowawcy. Wychowanie musi być dostosowane do poziomu rozwoju dziecka, dlatego ważne jest, aby wychowawcy mieli świadomość tych etapów oraz specyficznych wymagań, jakie one stawiają.

  1. Okres niemowlęcy i wczesnodziecięcy (0-3 lata): W tym okresie kluczowe jest kształtowanie podstawowych więzi emocjonalnych, głównie z rodzicami, oraz zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i emocjonalnych dziecka. Proces wychowawczy polega głównie na opiece, zapewnieniu bezpieczeństwa oraz wsparciu w rozwoju emocjonalnym i motorycznym.
  2. Wiek przedszkolny (3-6 lat): To czas intensywnego rozwoju społecznego i emocjonalnego. Dziecko uczy się nawiązywania relacji z rówieśnikami, poznaje normy społeczne i reguły zachowania. W tym okresie ważne jest kształtowanie umiejętności współpracy, empatii oraz samokontroli. Rodzice i wychowawcy muszą stymulować rozwój językowy, poznawczy oraz motoryczny.
  3. Wiek szkolny (6-12 lat): To czas, kiedy dziecko staje się bardziej świadome siebie oraz swojego miejsca w społeczeństwie. W szkole dziecko uczy się systematyczności, obowiązkowości, rozwija zdolności poznawcze i intelektualne. Proces wychowawczy w tym okresie polega na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności, samodyscypliny oraz wartości moralnych.
  4. Okres dorastania (12-18 lat): W tym okresie młodzież przechodzi przez intensywne zmiany fizyczne, emocjonalne i społeczne. Proces wychowawczy w tym czasie skupia się na wspieraniu autonomii, rozwijaniu zdolności krytycznego myślenia oraz kształtowaniu tożsamości i systemu wartości. Ważne jest również budowanie poczucia własnej wartości oraz umiejętności radzenia sobie z emocjami i konfliktami.
  5. Wczesna dorosłość (18-25 lat): To okres, w którym młody człowiek wchodzi w dorosłość i podejmuje kluczowe decyzje dotyczące swojego życia zawodowego, osobistego oraz społecznego. Proces wychowawczy w tym etapie może być mniej bezpośredni, jednak nadal ważne jest wsparcie emocjonalne i mentorskie.

Czynniki wpływające na proces wychowawczy

Proces wychowawczy jest kształtowany przez wiele czynników, które mogą mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na rozwój jednostki. Do najważniejszych czynników wpływających na proces wychowawczy należą:

  1. Rodzina: Rodzina odgrywa kluczową rolę w procesie wychowawczym, szczególnie w pierwszych latach życia dziecka. To w rodzinie dziecko nabywa pierwsze doświadczenia społeczne, uczy się norm i wartości oraz buduje swoje pierwsze relacje emocjonalne. Struktura rodziny, relacje między jej członkami oraz styl wychowawczy mają istotny wpływ na rozwój emocjonalny i społeczny dziecka.
  2. Szkoła: Edukacja formalna pełni ważną rolę w procesie wychowawczym, nie tylko poprzez przekazywanie wiedzy, ale także poprzez kształtowanie postaw i wartości. Nauczyciele, jako wychowawcy, mają wpływ na rozwój społeczny i intelektualny uczniów, a także na ich zdolność do współpracy, samodyscypliny i odpowiedzialności.
  3. Grupa rówieśnicza: Rówieśnicy odgrywają kluczową rolę w procesie socjalizacji, szczególnie w okresie dzieciństwa i dorastania. Relacje z rówieśnikami pozwalają na rozwijanie umiejętności społecznych, empatii oraz radzenia sobie z konfliktami. Grupa rówieśnicza może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na zachowania i postawy jednostki.
  4. Media i technologia: Współczesne media, w tym telewizja, internet, gry komputerowe oraz media społecznościowe, mają coraz większy wpływ na proces wychowawczy. Media mogą dostarczać zarówno wartościowych treści edukacyjnych, jak i negatywnych wzorców zachowań. Wychowawcy muszą więc uważnie monitorować i kierować korzystaniem z mediów przez dzieci i młodzież.
  5. Kultura i społeczeństwo: Normy społeczne, wartości kulturowe oraz tradycje mają istotny wpływ na proces wychowawczy. Różne kultury mogą kłaść nacisk na odmienne aspekty wychowania, takie jak autonomia, posłuszeństwo, współpraca czy indywidualizm. Proces wychowawczy musi uwzględniać te różnice, aby efektywnie wspierać rozwój jednostki w danym kontekście społecznym.

Współczesne podejścia do wychowania

Współczesne podejścia do wychowania są zróżnicowane i oparte na różnych teoriach psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych. W zależności od przyjętej teorii, wychowanie może być rozumiane jako proces bardziej autorytarny, partnerski lub demokratyczny.

Jednym z podejść jest wychowanie autorytarne, w którym wychowawca kładzie nacisk na posłuszeństwo i kontrolę. W tym modelu wychowanie opiera się na hierarchii, gdzie wychowawca podejmuje wszystkie decyzje, a wychowanek musi je przestrzegać. To podejście może prowadzić do posłuszeństwa, ale jednocześnie ograniczać rozwój autonomii i krytycznego myślenia.

Wychowanie demokratyczne to model, w którym relacja między wychowawcą a wychowankiem opiera się na dialogu i wzajemnym szacunku. W tym podejściu wychowanek ma prawo do wyrażania swojego zdania, a wychowawca pełni rolę przewodnika, który wspiera rozwój samodzielności i odpowiedzialności. Ten model promuje współpracę, empatię i samodyscyplinę.

Kolejnym podejściem jest wychowanie partnerskie, które kładzie nacisk na współpracę i równość w relacji między wychowawcą a wychowankiem. W tym modelu wychowawca stara się wspólnie z wychowankiem podejmować decyzje, co sprzyja rozwojowi samodzielności, kreatywności oraz umiejętności rozwiązywania problemów.

Wyzwania w procesie wychowawczym

Współczesne procesy wychowawcze napotykają na wiele wyzwań, które wynikają z dynamicznych zmian społecznych, technologicznych i kulturowych. Jednym z głównych wyzwań jest rosnący wpływ technologii i mediów na życie dzieci i młodzieży. Rodzice i nauczyciele muszą radzić sobie z problemem nadmiernego korzystania z mediów, uzależnień od gier komputerowych oraz wpływu mediów społecznościowych na rozwój emocjonalny i społeczny jednostki.

Kolejnym wyzwaniem jest rosnąca presja związana z wynikami edukacyjnymi. Współczesny system edukacyjny często kładzie nacisk na wyniki w testach i egzaminy, co może prowadzić do stresu, a nawet wypalenia u dzieci i młodzieży. Wychowawcy muszą więc znaleźć równowagę między wsparciem w osiąganiu sukcesów akademickich a dbaniem o zdrowie psychiczne i emocjonalne wychowanków.

Wnioski

Procesy wychowawcze są niezwykle ważnym elementem rozwoju człowieka, który ma kluczowe znaczenie dla kształtowania osobowości, postaw, wartości i kompetencji społecznych jednostki. Wychowanie jest procesem złożonym, wieloetapowym i zależnym od wielu czynników, takich jak rodzina, szkoła, rówieśnicy, media oraz kultura. Współczesne podejścia do wychowania są zróżnicowane, od autorytarnych po demokratyczne, co pozwala na wybór odpowiedniego modelu w zależności od specyficznych potrzeb i wartości rodziny. Pomimo licznych wyzwań, takich jak wpływ technologii czy presja związana z wynikami edukacyjnymi, procesy wychowawcze pozostają kluczowym elementem wspierania wszechstronnego rozwoju jednostki.

[1] T. Gołaszewski, Szkoła jako system społeczny, Warszawa 1977, s. 30.

[2] J. Tarnowski, Zarzucić odwieczne brzemię wychowania, „Katecheta”, 1991, nr 4.

[3] T. Tomaszewski, Psychologia, Warszawa 1975, s. 105.

5/5 - (5 głosów)
image_pdf

Czasopisma pedagogiczne w PRL

kontynuujemy wątek z poprzedniego wpisu Rozwój czasopiśmiennictwa pedagogicznego w Polsce po II wojnie światowej

Lata 1948-1956

Następuje socjalistyczna przebudowa systemu szkolnego, którego podstawą uczyniono jednolitą jedenastoletnią szkołę ogólnokształcącą stopnia podstawowego i licealnego (7+4). Etap ten zapoczątkowuje planowe tworzenie systemu czasopism pedagogicznych Ministerstwa Oświaty . Ministerstwo tworzy około 10 czasopism przedmiotowych min.: Polska i Świat Współczesny, Wiadomości Historyczne, Geografia w Szkole, Biologia w Szkole, Język Rosyjski, Matematyka. Liczba czasopism pedagogicznych w stosunku do potrzeb była mała, a mimo to doszło do redukcji tytułów z 74 do 42 z powodu centralizacji prasy. ZNP przestaje być samodzielnym wydawcą, czasopisma redagowane są wspólnie z Ministerstwem Oświaty i Szkolnictwa lub Centralnym Urzędem Szkolenia Zawodowego.

Do najważniejszych periodyków należała Nowa Szkoła od 1952 roku organ Ministerstwa Oświaty. Zagadnieniom wychowawczym poświęcone były trzy tytuły: Wychowanie w Przedszkolu, Szkoła i Dom, Dzieci i Wychowawca. Po jednym periodyku miały szkolnictwo podstawowe, średnie, zawodowe i wyższe. Własnych wydawnictw nie posiadały takie dziedziny jak oświata dorosłych, zakłady kształcenia nauczycieli, szkoły specjalne oraz szereg metodyk nauczania przedmiotowego.

[S. Możdżeń, op. cit. s.25]

Lata 1956 – 1961

Po roku 1956 w wyniku przemian politycznych w kraju, nastąpiło ponowne ożywienie we wszystkich dziedzinach życia. W wyniku uchwał podjętych przez Plenum Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego nastąpiło wiele zmian w działalności wydawniczej na interesującym nas polu ZNP podjął na nowo współpracę z „Naszą Księgarnią” i innymi instytucjami wydawniczymi. Wznowione zostało wydawanie niektórych czasopism jak: Ruch Pedagogiczny, Przegląd Historyczno- Oświatowy, Chowanna, Psychologia Wychowawcza, Oświata Dorosłych oraz Szkoła Specjalna. W roku 1959 wychodziło już 120 tytułów czasopism pedagogicznych.

[S. Możdżeń, op. cit. s.25]

Lata 1961 – 70

Jest to okres wdrażania ustawy z lipca 1961 roku w rezultacie której przedłużono okres nauki w szkole podstawowej do lat ośmiu przy zachowaniu czteroletniego liceum ogólnokształcącego i stworzono nowy jednolity system prawny oświaty i wychowania.

Udoskonalony został system czasopism pedagogicznych Ministerstwa Oświaty, dopełniany pismami Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz wydawanymi przez instytucje oświatowe w terenie. Ukazywały się liczne uczelniane roczniki i zeszyty naukowe. System ten tworzyły:

  • czasopisma pedagogiczne, na przykład: Nowa Szkoła, Ruch Pedagogiczny, Nauczyciel i Wychowanie;
  • czasopisma specjalistyczno-pedagogiczne, na przykład: Oświata Dorosłych, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Klasy Łączone;
  • czasopisma przedmiotowo-metodyczne, na przykład: Języki Obce w Szkole, Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna oraz Śpiew w Szkole;
  • czasopisma z zakresu nauk współdziałających z pedagogiką, na przykład: Przegląd Historyczno-Oświatowy.

Oprócz pism centralnych wychodziły także czasopisma regionalne wydawane przez Kuratoria Okręgów Szkolnych, na przykład: Biuletyn Informacyjny (Bydgoszcz) – miesięcznik poświęcony zagadnieniom zawodowym i organizacyjnym szkolnictwa; Chowanna (Katowice) – dwumiesięcznik poświęcony min. problemom wychowania i czytelnictwa. Wydawcami czasopism pedagogicznych stały się też towarzystwa, na przykład: Wiedza Praktyczna, kwartalnik ZG Towarzystwa Krzewienia Wiedzy Praktycznej.

Wprowadzenie nowych przedmiotów nauczania spowodowało zmiany w treściach i tytułach niektórych czasopism przedmiotowo-metodycznych, na przykład w miejsce dwumiesięcznika Rysunek i Prace Ręczne powołano miesięcznik Wychowanie Techniczne w Szkole z wkładką Plastyka w Szkole. Na łamach czasopism zamieszczane były materiały metodyczne zapewniające nauczycielom pomoc we właściwej interpretacji nowych programów nauczania. W wielu artykułach eksponowano potrzebę pogłębiania charakteru procesu kształcenia, dostosowania treści dydaktycznych i poczynań wychowawczych szkoły do bieżących i przyszłych potrzeb kraju, formułowano zasadność stworzenia jednolitego frontu wychowania dzieci i młodzieży przez dom, szkołę i zakłady pracy. Na łamach czasopism dyskutowano nad nowymi założeniami programowymi i planami nauczania, zamieszczano również materiały służące samokształceniu.

[J. Jarowiecki, Czasopiśmiennictwo pedagogiczne, Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykała, Warszawa 1993]

Lata 1971 – 1980

Piąty okres rozwoju prasy pedagogicznej w Polsce związany jest z utworzeniem Ministerstwa Oświaty i Wychowania, uchwaleniem karty praw i obowiązków nauczyciela, podjęciem w 1973 roku przez Sejm PRL uchwał o zadaniach narodu i państwa w wychowaniu młodzieży oraz w sprawie nowego systemu edukacji narodowej. Podjęto prace nad doskonaleniem systemu oświaty i wychowania oraz nad określeniem nowego systemu szkolnego. Następują korekty w systemie czasopism pedagogicznych resortu Oświaty i Wychowania w celu wdrożenia nowej koncepcji. Najważniejszym wówczas problemem do rozwiązania okazało się zapewnienie niezbędnej ilości odpowiednio przygotowanych nauczycieli.

W latach 1970 – 74 liczba tytułów czasopism pedagogicznych wzrosła do 167 co stanowiło osiągnięcie szczytowe w historii polskiego czasopiśmiennictwa pedagogicznego, po czym nastąpił ponowny regres. Pisma pedagogiczne podwyższały poziom ideowo-polityczny nauczyciela i wychowawcy, jego wiedzę i umiejętności fachowe, informowały o innowacjach pedagogicznych, upowszechniały zdobycze nauki a także prowadziły pracę twórczą . Dyskutowano nad nowym systemem wychowania w szkole, wprowadzeniem kodeksu ucznia oraz upowszechnianiu idei szkoły środowiskowej oraz nowym systemem kształcenia i doskonalenia nauczycieli. W 1974 roku Ministerstwo Oświaty i Wychowania stworzyło Zakład Czasopism Pedagogicznych celem zwiększenia oddziaływania na pracę i życie szkoły. Zakład obejmował 22 czasopisma i Dzienniki Urzędowe MOiW.

W 1974 roku powstała Zbiorcza Szkoła Gminna w miejsce dwumiesięcznika Klasy Łączone. Powstało również pismo Oświata i Wychowanie pod redakcją W. Pomykało jako kontynuacja Wychowania , odgrywało ono ważną rolę w procesie kształcenia nauczycieli. Funkcjonowały nadal tytuły wydawane przez ZNP, szkoły wyższe, ośrodki metodyczne oraz organizacje społeczne. W 1978 roku ukazywało się 22 tytuły czasopism pedagogicznych wydawanych przez Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Niektóre z nich obchodziły trzydziestolecie istnienia a wśród nich Polonistyka, Wiadomości Historyczne, Geografia, Język Rosyjski, Wychowanie w Przedszkolu.

Rozwój tych czasopism odzwierciedla historyczną drogę, jaką przeszedł system oświatowy PL od likwidacji analfabetyzmu do upowszechniania wykształcenia średniego. Szczególnie bogaty jest dorobek czasopisma Polonistyka pod redakcją prof. dr J. Z. Jakubowskiego oraz Wiadomości Historycznych. Wiadomości… wychodzą już od roku 1933 z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Historycznego, jest to jedyne w Polsce czasopismo dydaktyczne dla nauczycieli, poświęcone przede wszystkim historii najnowszej i dziejów powszechnych. Starają się ukazać właściwe miejsce edukacji historycznej w systemie oświatowo-wychowawczym. Na uwagę zasługują również takie czasopisma pedagogiczne jak Życie Szkoły, Nowa Szkoła, Oświata Dorosłych, Wychowanie Obywatelskie, Matematyka, Wiadomości Muzyczne, Biologia w Szkole, Chemia w Szkole, Zbiorcza Szkoła Gminna oraz Szkoła Specjalna.

Lata 1980 – 1989

Szczególnie w okresie stanu wojennego, rozwinęła się na szeroką skalę konspiracyjna akcja wydawnicza. Nastąpił rozkwit wydawnictw drukowanych poza zasięgiem cenzury. Spośród 1100 czasopism blisko 20 to pisma nauczycieli, wydane w różnych miastach i regionach, głównie w Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Krakowie i Lublinie oraz Poznaniu. Wydawcami tych tytułów była przede wszystkim Solidarność Nauczycielska, Rada Edukacji Narodowej i Zespół Oświaty Niezależnej. Na łamach tych czasopism tworzono obraz oświaty uwolnionej od tendencji marksistowskich, związanej z tradycją kulturalną polskiego narodu oraz koncepcje wychowania oparte na chrześcijańskim systemie wartości.

[Trzydziestolecie czasopism pedagogicznych, Prasa Polska 1978, nr 9, s. 30]

5/5 - (4 głosów)
image_pdf

Rozwój czasopiśmiennictwa pedagogicznego w Polsce po II wojnie światowej

W rozwoju czasopiśmiennictwa pedagogicznego w (PL) wyróżnić można kilka charakterystycznych etapów. Podstawą ich wyodrębniania są cezury rozwoju PL i poszczególne okresy odbudowy i tworzenia nowego systemu oświaty i wychowania, wyznaczone zazwyczaj kolejno przeprowadzanymi reformami szkolnymi.

a) Lata 1944 – 48

Pierwszy etap związany jest z odbudową systemu szkolnego ze zniszczeń wojennych, według wzoru sprzed roku 1939, ale ze zmianami zmierzającymi do jego demokratyzacji oraz zapoczątkowanymi na Ogólnopolskim Zjeździe Oświatowym dyskusjami nad założeniem nowego socjalistycznego systemu oświaty i wychowania. Etap ten charakteryzuje się znacznym rozwojem czasopism pedagogicznych. Zaznaczyła się tendencja do kontynuacji dorobku przedwojennego. Wznowiono około 30 czasopism min.: Głos Nauczycielski, Chowanna, Praca Szkolna, Ruch Pedagogiczny, Ognisko Nauczycielskie, Praca Oświatowa, Szkoła Zawodowa, Szkoła Specjalna, Szkoły Wyższe, Polonista, Psychologia Wychowawcza, Wychowanie Fizyczne, Czasopismo Geograficzne. Pojawiło się szereg czasopism ogólnopedagogicznych: Nowa Szkoła (1945-49), Poradnik dla Nauczycieli, (1946-50), Przegląd Historyczno-Oświatowy(1947). Problematyki wychowawczej dotyczyły min.: Biuletyn Informacyjny wydawany przez Zarząd Główny Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Świetlice Dziecięce organ TPD oraz Dzieci i Wychowawca periodyk Ministerstwa Oświaty.

Sprawy wychowania przedszkolnego omawiane były na łamach Biuletynu Informacyjnego Ośrodka Metodycznego Sekcji Wychowania Przedszkolnego ZG ZNP, który zastąpiono od 1949 roku miesięcznikiem Wychowanie w Przedszkolu wydanym przez RTPD. Życia szkół podstawowych dotyczył miesięcznik Życie Szkoły , a sprawami doskonalenia zawodowego nauczycieli zajął się Biuletyn Głównej Komisji Konferencji Rejonowych. Omawiano również problemy szkolnictwa rolniczego w Oświacie Rolniczej, a zagadnienia oświaty dorosłych w miesięczniku Oświata i Kultura. Na rynku wydawniczym brakowało czasopism przedmiotowych. Większość wymienionych czasopism oparła się o tradycje lat międzywojennych i ukazywało się krótko. Wyjątek stanowi pismo Nowe Tory , które wydawane było w duchu socjalistycznym przez Towarzystwo Pedagogiczne im. W. Spasowskiego od roku 1947:

b) Lata 1948 – 1956

c) Lata 1956 – 1961

d) Lata 1961 – 1970

e) Lata 1971 – 1980

f) Lata 1980 – 1989

[S. Możdżeń, op. cit. s.25]

ciąg dalszy w kolejnym wpisie Czasopisma pedagogiczne w PRL

5/5 - (5 głosów)
image_pdf

Rozwój polskiego czasopiśmiennictwa pedagogicznego w Galicji

Rozwój polskiego czasopiśmiennictwa pedagogicznego w Galicji zapoczątkowało czasopismo Szkoła, które przetrwało różne burze i ukazywało się w okresie od 1868 do roku 1939. Szkoła była wydawana we Lwowie przez K. Wilde, a od roku 1871 przez Polskie Towarzystwo Pedagogiczne i było jego organem prasowym. Pismo zajmowało się omawianiem konkretnych spraw związanych z funkcjonowaniem i organizacją szkoły polskiej w Galicji, koncentrując się głównie na problemach szkolnictwa ludowego. Skupienie się zainteresowań Szkoły na problematyce szkolnictwa ludowego i seminariach nauczycielskich doprowadziło w 1884 roku do utworzenia osobnej organizacji pod nazwą Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, które od następnego roku zaczęło wydawać miesięcznik Muzeum (1885 – 1939). Z czasem stał się on organem poświęconym sprawom wychowania i szkolnictwa średniego.

Pod względem bogactwa i poziomu oraz objętości Muzeum mogło się mierzyć z najlepszymi pismami pedagogicznymi w ówczesnej Europie. Obok tych lojalnych w stosunku do władz, zaczęły rozwijać się pisma opozycyjne: Głos Nauczycielski (1883 – 93), a następnie Szkolnictwo Ludowe (1891 – 1913). W1905 roku powołano do życia Krajowy Związek Nauczycieli Ludowych oraz jego organ Głos Nauczycielstwa Ludowego (1906 – 16) Podobny charakter miały inne pisma lokalne: Gazeta Nauczycielska wydawana przez nauczycieli lwowskich i Gazeta Szkolna założona w Krakowie. Najnowocześniejszym czasopismem zajmującym się problematyką wychowania fizycznego w Galicji był Przewodnik Gimnastyczny – Sokół organ Towarzystwa Gimnastycznego we Lwowie. W roku 1906 w Samborze ukazał się miesięcznik Ruch poświęcony wyłącznie ćwiczeniom fizycznym i higienie, odpowiednik warszawskiego Ruchu.

Problematykę tę poruszał na swych łamach także Przegląd Higieniczny (1902 – 13). W latach 1899 – 1900 Uniwersytet Ludowy im. A. Mickiewicza posiadał postępowy organ Wiedza dla Wszystkich. Trwałymi czasopismami okazały się organy Towarzystwa Szkoły Ludowej: Przewodnik Oświatowy(1901 – 39), oraz Oświata Ludowa (1910 – 13). Propagowaniem wiedzy pedagogicznej wśród rodziców zajęły się dwutygodnik Poradnik Wychowawczy (1893) oraz Rodzina i Szkoła (1896 – 1913). Sprawy wychowania kobiet podjął Ster (1896 – 97) Do czasopism przedmiotowych należała Praktyka Szkolna (1902-18), Dwutygodnik Katechetyczny i Duszpasterski (1897 – 1910), Wychowanie i Oświata (1906-26) oraz Kształt i Barwa (1912-28) – znakomicie redagowane czasopismo dla nauczycieli rysunków. Na Śląsku Cieszyńskim wychodził Rocznik Ewangelicki oraz Miesięcznik Pedagogiczny, który bronił polskiej szkoły i języka narodowego oraz wniósł wkład w ugruntowanie świadomości narodowej wśród Ślązaków.

[F. Filipowicz, op. cit. s.23. S. Możdżeń, op. cit. s. 15.]

5/5 - (4 głosów)
image_pdf

Czasopiśmiennictwo pedagogiczne w okresie zaborów

Rozwój prasy pedagogicznej w drugiej połowie XIX wieku był integralnie związany z rozkwitem czasopiśmiennictwa specjalistycznego, którego powstanie było konsekwencją intensywnych przemian w różnych dziedzinach gospodarki, pociągających za sobą wzrost zapotrzebowania na wysoko kwalifikowanych fachowców oraz konieczność permamentnego ich kształcenia. Istotny wpływ na powstanie czasopism specjalistycznych wywarł również rozwój nauk przyrodniczych, wyodrębnianie się węższych dyscyplin naukowych, a także masowy rozwój szkolnictwa, oświaty i nauk pedagogicznych oraz rozpad tradycyjnych wzorów wychowania. Powstanie instytucji państwowych kierujących oświatą, stowarzyszeń nauczycielskich, oraz towarzystw naukowych, stwarzało potrzebę wymiany informacji i doświadczeń.

Jedno z przodujących miejsc w rozwoju czasopiśmiennictwa pedagogicznego w Europie zajmowały Niemcy, w 1871 roku posiadały 143 czasopisma pedagogiczne i wciąż dochodziły nowe, w roku 1900 wychodziło już 328 tytułów. Znaczna część tej prasy reprezentowała wysoki poziom naukowy i metodyczny.

Niemiecka prasa pedagogiczna wywarła poważny wpływ na polską praktykę pedagogiczną w szczególności w Poznańskiem i Galicji.

O wiele skromniej w analogicznym okresie rozwijała się prasa pedagogiczna carskiej Rosji. Liberalizacja polityki caratu spowodowała ożywienie ruchu pedagogicznego i powstanie wielu czasopism pedagogicznych, które rozwinęły gruntowną krytykę starego systemu wychowania oraz podjęły próbę stworzenia nowego modelu szkoły. Najintensywniejszy rozkwit zaznaczył się w latach sześćdziesiątych XIX wieku kiedy powstało trzydzieści nowych czasopism pedagogicznych. Znaczną część tej prasy wydawały państwowe władze oświatowe ale także towarzystwa pedagogiczne, zrzeszenia kulturalne, osoby prywatne.

Korzystne warunki rozwoju prasy pedagogicznej powstały również w Czechach, a rozwinęły się szczególnie w drugiej połowie XIX wieku, ukazuje się wówczas szereg czasopism poświęconych sprawom wychowania i nauczania.

Również w monarchii Austriacko-Węgierskiej daleko posunięta liberalizacja w dziedzinie gospodarczej, społecznej i politycznej stwarzała dogodne warunki dla rozkwitu prasy pedagogicznej, rozwoju kultury i szkolnictwa. Państwa ościenne w drugiej połowie XIX wieku znacznie wyprzedziły ziemie polskie w rozwoju prasy pedagogicznej.

Po latach martwoty i zastoju, które nastąpiły po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, szybki rozwój prasy zaznaczył się dopiero w Królestwie Polskim po Kongresie Wiedeńskim . Królestwo Polskie połączone z Rosją unią dynastyczną, wyposażono w konstytucję zapewniającą odrębność państwową, oraz swobodę rozwoju kultury narodowej.

Sprawami oświaty i wychowania kierowała Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ze Stanisławem Potockim na czele. Zasługą tej komisji było powołanie w 1824 roku pierwszego na ziemiach polskich wydawnictwa o charakterze pedagogicznym: Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych. Rocznik…ukazywał się w latach 1824, 1826/27, 1830, był on raczej organem administracji szkolnej i nie poruszał teoretycznych zagadnień pedagogicznych . W latach osiemdziesiątych XIX wieku w Królestwie Polskim następuje pewne przesilenie procesu rusyfikacji życia publicznego i powolne odradzanie się polskiego ruchu pedagogicznego. Widocznymi przejawami tego ruchu stały się polskie wydawnictwa pedagogiczne: Encyklopedia Wychowawcza, Rocznik Pedagogiczny oraz powstały w 1882 roku z inicjatywy E. Babińskiego Przegląd Pedagogiczny. Czasopismo to skupiało głównie swoją uwagę na sprawach wychowania i nauczania domowego, przedszkolnego i kształcenia kobiet.

Stało się forum dyskusyjnym najwybitniejszych teoretyków i praktyków wychowania, ośrodkiem rozwoju rodzimej myśli pedagogicznej w Królestwie Polskim. Przegląd… skupiał się głównie na zachowaniu narodowego charakteru wychowania, którego ostoją był dom rodzinny. W 1870 roku ukazał się pierwszy tom Pamiętnika Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, który do 1887 roku redagowany był w języku polskim, później w języku rosyjskim. Pamiętnik…był przede wszystkim przeglądem dorobku Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie. Podobny charakter posiadał także ukazujący się w latach 1872 – 1914 Rocznik Towarzystw Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych wydawany przez istniejące od 1870 roku w Warszawie Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych.

Wiele miejsca poświęcał na problemy wychowawcze związane z reedukacją młodzieży moralnie zagrożonej. Artykuły te publikowali głównie wychowawcy ze Studzieńca. Od 1883 do 1885 roku ukazywał się Rocznik Pedagogiczny, który wiernie obrazował postępy pracy w wychowaniu domowym i szkolnym oraz w piśmiennictwie. Ze względu na informacyjny charakter pismo w sposób minimalny wpłynęło na polską myśl pedagogiczną. W byłej Kongresówce, aż do roku 1905 polska twórczość pedagogiczna pozbawiona była warunków rozwoju prawie w zupełności. System rusyfikacyjny uniemożliwiał organizowanie pracy pedagogicznej nie tylko w dziedzinie tworzenia szkoły narodowej, ale także w dziedzinach teoretycznych. W 1905 roku powstała nowa organizacja – Polski Związek Nauczycielski, której organem były Nowe Tory (1906 – 14).

Do czasopism ogólnopedagogicznych w Królestwie Polskim okresu porewolucyjnego należał Przegląd Wychowawczy (1912 – 14r.), nielegalna Myśl Szkolna (1906r.) oraz Pamiętnik Szkolny 1908 r. Z czasopism o określonym profilu pedagogicznym na szczególną uwagę zasługuje Ruch (1906 – 15r.), który odegrał pionierską rolę w upowszechnianiu wychowania fizycznego i sportu w Królestwie Polskim. Redaktorem czasopisma był Wł. Kozłowski, publicysta i lekarz sportowy.

Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku polskie życie pedagogiczne znalazło korzystne warunki rozwoju w zaborze austriackim, zadecydowały o tym ustawy z roku 1867 wprowadzające autonomię oświatową Galicji, Radę Szkolną Krajową i język ojczysty do szkół, jako język wykładowy.

[T. Kamiński, Przegląd Pedagogiczny, Wrocław 1978, s. 9. A. Ślisz, op. cit. s.11. F. Filipowicz, op. cit. s. 21. S. Możdżeń, Bibliografia Polskich czasopism pedagogicznych do 1979 r. s. 15. T. Kamiński, op. cit. s. 16. H. Rowid, Polskie czasopiśmiennictwo pedagogiczne, Ruch Pedagogiczny, 1919, nr 9-10, s.35-41. S. Możdżeń, op. cit. s. 19.]

5/5 - (4 głosów)
image_pdf