Ćwiczenia

ćwiczenia z pedagogiki

Vasta, Haith, Miller „Psychologia Dziecka” r. 11, ćw. 9

TEORIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO

Do roku 1960 główną teorią rozwoju języka był model warunkowania i uczenia się stworzony przez Burrhusa Frederica Skinnera (zaprezentowany w książce Verbal Behavior). Po tym dopiero pojawiły się trzy nowe modele języka:

Teoria etologiczna (psycholingwistyka)

Psycholingwistyka, której założenia zostały zapoczątkowane przez Noama Chomsky’ego, to teoria rozwoju językowego, która szczególnie podkreśla znaczenie wrodzonych mechanizmów oraz procesów poznawczych. Chomsky oraz inni psycholingwiści zaproponowali ewolucyjne podejście do wyjaśnienia rozwoju języka, kładąc nacisk na istniejące wrodzone struktury i biologiczne mechanizmy odpowiedzialne za nabywanie języka.

Zarzuty wobec modelu warunkowania i uczenia się

Chomsky oraz jego zwolennicy krytykowali tradycyjne modele oparte na warunkowaniu i uczeniu się, wskazując, że:

  • Nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne, ponieważ dzieci uczą się języka niezwykle szybko i łatwo, podczas gdy proces uczenia się języka poprzez warunkowanie byłby bardzo powolny.
  • Mowa dorosłych nie zawsze jest poprawna i precyzyjna, a dziecko nie ma pewności, czy wypowiedź, którą słyszy, jest poprawna czy nie.
  • Dzieci potrafią używać form i tworzyć zdania, których nigdy wcześniej nie słyszały, co sugeruje, że uczenie się języka nie polega na prostym naśladowaniu mowy dorosłych.
  • Reguły językowe są bardzo skomplikowane, a rodzice nie uczą ich swoich dzieci w sposób systematyczny czy specjalny.

Struktura Języka według Chomsky’ego

Chomsky wskazał na istnienie dwóch typów struktur w języku:

  • Struktura powierzchniowa – odnosi się do sposobu, w jaki słowa i frazy są formowane w danym języku; jest ona unikalna dla każdego języka.
  • Struktura głęboka – dotyczy wrodzonej wiedzy o właściwościach systemu językowego, która jest wspólna dla wszystkich języków.

Wrodzony Mechanizm Nauki Języka (LAD)

Podstawą nabywania języka, według Chomsky’ego, jest wrodzony mechanizm nauki języka (Language Acquisition Device, LAD). Ten hipotetyczny mechanizm mózgowy przekształca strukturę powierzchniową języka na wewnętrzne struktury głębokie, których rozumienie jest wrodzone. Proces ten prowadzi do rozwoju:

  • Gramatyki transformacyjnej – zestawu reguł, które przekształcają strukturę powierzchniową na formę, dzięki której głębokie struktury języka mogą być zrozumiane przez otoczenie. Rozwój tych reguł zajmuje kilka lat, co wyjaśnia, dlaczego początkowe zdolności językowe dziecka są ograniczone i dlaczego późniejszy postęp jest tak gwałtowny.
  • Zdolności do tworzenia i rozumienia nieskończonej liczby zdań – gdy dziecko opanuje strukturalne i gramatyczne reguły języka, jest w stanie rozumieć i produkować nieskończoną liczbę zdań.
  • Nacisku na aspekt pojęciowy języka – dziecko opanowuje język głównie poprzez słuchanie, a niekoniecznie poprzez aktywne używanie języka w mowie.
  • Niezależności uczenia się języka od rozwoju poznawczego dziecka – proces nabywania języka przebiega w dużej mierze autonomicznie względem ogólnego rozwoju poznawczego.

Teorie Chomsky’ego stanowią fundament współczesnych badań nad rozwojem języka, podkreślając znaczenie wrodzonych zdolności i mechanizmów w nabywaniu kompetencji językowych.

Poznawczo-rozwojowe modele języka

W rozwoju języka kluczową rolę odgrywa wczesna wiedza oraz pojęcia, które dziecko formułuje na etapie wczesnego rozwoju. Opanowanie języka staje się możliwe tylko wtedy, gdy zostanie on zintegrowany z istniejącą mapą pojęć poznawczych, którą dziecko już posiada.

Zwolennicy teorii Jean Piageta próbowali powiązać postępy w zakresie rozwoju sensomotorycznego oraz wczesnych zdolności przedoperacyjnych z osiągnięciami dziecka w opanowywaniu języka. W ich ujęciu rozwój poznawczy i językowy są ściśle ze sobą powiązane, a zdobywanie nowych umiejętności poznawczych stanowi fundament dla nabywania kompetencji językowych.

Istnieje również inna koncepcja poznawcza, która podkreśla, że dziecko wykorzystuje swoje wczesne pojęcia do formułowania reguł rządzących językiem, który słyszy. Zgodnie z tym podejściem:

  • Dziecko analizuje mowę pod kątem jej znaczenia semantycznego, gdzie pojęcia odzwierciedlają relacje między przedmiotami, czynnościami i zdarzeniami.
  • Już na bardzo wczesnym etapie (a być może nawet od urodzenia) dziecko posiada rozumienie takich pojęć jak podmiot, czynność i obiekt.
  • Wczesna wiedza o funkcjonowaniu świata stanowi narzędzie, które dziecko wykorzystuje do „rozszyfrowania” mowy, którą słyszy.

Kolejna grupa badaczy przyjęła model metafory komputerowej, podejmując próbę stworzenia komputerowych programów, które mają na celu określenie reguł lingwistycznych i procesów poznawczych niezbędnych do opanowania języka przez dziecko w ciągu kilku lat. Te programy komputerowe mają na celu symulowanie sposobów, w jakie dziecko przyswaja reguły językowe, badając zarówno lingwistyczne, jak i poznawcze mechanizmy, które umożliwiają ten proces.

Te różnorodne podejścia do poznawczo-rozwojowych modeli języka pokazują, jak skomplikowany i wieloaspektowy jest proces nabywania języka przez dziecko. Wspólne dla wszystkich tych teorii jest przekonanie, że rozwój poznawczy stanowi fundament dla nabywania kompetencji językowych, a wczesne pojęcia i wiedza dziecka są kluczowe dla tego procesu.

Podejście środowiskowe

 Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się

 Środowisko może dostarczyć dziecku doświadczeń niezbędnych do opanowania języka, a zasady uczenia społecznego stanowią część tego procesu, na przykład:

  • ludzie nie mówią do niemowląt tak samo jak do biegłych rozmówców -> język opiekunek (jest prosty i gramatycznie poprawny)
  • uczenie się przez naśladownictwo nie musi sprowadzać się wyłącznie do kopiowania wzorów, modelowanie może dostarczać podstawowego systemu reguł, który dziecko wykorzystuje
  • dokładne analizy wykazały, że rodzice reagują na gramatyczną poprawność języka swoich dzieci, dostarczając im różnych informacji zwrotnych i instrukcji

 Teorie funkcjonalistyczne

Podejście wyprowadzone z teorii uczenia się

Podejście środowiskowe, wywodzące się z teorii uczenia się, zakłada, że środowisko odgrywa kluczową rolę w procesie nabywania języka przez dziecko. To właśnie środowisko dostarcza dziecku niezbędnych doświadczeń, które są fundamentem do opanowania języka, a zasady uczenia społecznego są integralną częścią tego procesu. Na przykład:

  • Ludzie nie mówią do niemowląt tak samo jak do dorosłych. Stosują tzw. język opiekunek, który charakteryzuje się prostotą oraz gramatyczną poprawnością, co ułatwia dziecku przyswajanie podstaw językowych.
  • Uczenie się przez naśladownictwo nie polega jedynie na kopiowaniu wzorców. Modelowanie przez dorosłych dostarcza dziecku podstawowego systemu reguł, który jest następnie wykorzystywany w procesie nauki języka.
  • Dokładne badania wykazały, że rodzice reagują na gramatyczną poprawność wypowiedzi swoich dzieci, dostarczając im różnorodnych informacji zwrotnych i instrukcji, co sprzyja poprawie ich kompetencji językowych.

Teorie funkcjonalistyczne

Funkcjonalistyczne podejście do nauki języka zakłada, że pierwotną motywacją dziecka do opanowania języka jest potrzeba komunikowania swoich myśli oraz bycia rozumianym przez otoczenie. W tym kontekście nacisk kładzie się na pragmatykę, czyli funkcjonalne wykorzystanie języka. Według tego podejścia:

  • Dziecko czerpie sens nie tyle z samej struktury języka, ile z konkretnych wypowiedzi, podobnie jak w podejściu poznawczym.
  • Proces uczenia się języka jest silniej uzależniony od interakcji społecznych, w których uczestniczy dziecko, niż od jego wrodzonych pojęć poznawczych.

Jednym z kluczowych elementów funkcjonalistycznego podejścia jest koncepcja systemu wsparcia językowego (Language Acquisition Support System, LASS), opisana przez Jerome’a Brunera. LASS odnosi się do procesu, w którym rodzice i opiekunowie dostarczają dziecku wsparcia w nauce języka. Przez interakcje w ramach LASS, dziecko opanowuje specyficzne elementy języka, które są wplecione w codzienne aktywności, takie jak gry, zabawy i piosenki.

Centralnym składnikiem LASS jest skrypt – struktura, która umożliwia dziecku naukę specyficznych elementów języka w określonym kontekście. Zwykle obejmuje to zapamiętywanie słów w połączeniu z ćwiczeniem odpowiednich ruchów czy gestów. Dzięki skryptom dziecko może uczyć się języka w sposób kontekstowy i interaktywny, co sprzyja trwałemu przyswajaniu nowych umiejętności językowych.

Rozwój językowy dziecka jest złożonym procesem, który można rozpatrywać z różnych perspektyw teoretycznych. Trzy główne podejścia – teoria etologiczna (psycholingwistyka), poznawczo-rozwojowe modele języka oraz podejście środowiskowe – oferują odmienne spojrzenia na to, jak dzieci uczą się języka.

Teoria etologiczna, zapoczątkowana przez Noama Chomsky’ego, kładzie nacisk na wrodzone mechanizmy i struktury, które umożliwiają nabywanie języka. Chomsky postulował istnienie wrodzonego mechanizmu nauki języka (LAD), który przetwarza językową strukturę powierzchniową na głębokie struktury, wspólne dla wszystkich języków. Ta teoria podkreśla, że nabywanie języka nie jest wynikiem prostego naśladowania, ale wynika z biologicznie uwarunkowanej zdolności do przyswajania złożonych reguł językowych.

Poznawczo-rozwojowe modele języka koncentrują się na roli wczesnych pojęć i wiedzy, które dziecko zdobywa na etapie rozwoju poznawczego. Zwolennicy tych teorii, inspirowani pracami Jean Piageta, twierdzą, że rozwój języka jest ściśle związany z ogólnym rozwojem poznawczym. W tej perspektywie dziecko wykorzystuje swoją wiedzę o świecie do formułowania reguł językowych, co pozwala mu na zrozumienie i używanie języka.

Podejście środowiskowe, wywodzące się z teorii uczenia się, podkreśla rolę środowiska społecznego w nabywaniu języka. Zakłada ono, że interakcje społeczne, naśladownictwo oraz wsparcie ze strony dorosłych odgrywają kluczową rolę w procesie nauki języka. Teorie funkcjonalistyczne w ramach tego podejścia kładą nacisk na praktyczne aspekty komunikacji, sugerując, że dziecko uczy się języka przede wszystkim po to, by skutecznie komunikować się z otoczeniem.

Każda z tych teorii oferuje unikalne podejście do zrozumienia, jak dzieci uczą się języka. Teoria etologiczna podkreśla wrodzone zdolności, poznawczo-rozwojowe modele języka koncentrują się na roli rozwoju poznawczego, a podejście środowiskowe zwraca uwagę na znaczenie interakcji społecznych i środowiska w procesie przyswajania języka. Razem te teorie dostarczają kompleksowego obrazu mechanizmów leżących u podstaw rozwoju językowego u dzieci.

5/5 - (5 głosów)

Rozwój emocji – ćwiczenia

Wiek niemowlęcy:

  • do 3 mies. dzieci odczuwają zadowolenie i niezadowolenie, te emocje mają charakter rozlany, globalny i niezróżnicowany. Do końca niemowlęctwa występują emocje nietrwałe i zmienne (radość, miłość, zazdrość ),  ;
  • główne źródła emocji : kontakty z innymi ludźmi, w 1 mies. reaguje na podniecenie czy niepokój innych, w 2 mies. ożywia się przy obecności innych, w 3 mies. odwzajemnia uśmiech (tzw. uśmiech społeczny) , w 4 mies. wyraża niezadowolenie z braku uwagi innych, w 5 mies. reaguje strachem na nieznane osoby, 7 – 8  zwraca na siebie uwagę gaworząc, w 10 mies. naśladuje ruchy dorosłego i bawi  się z nim ;
  • mimika : w 1 mies. uśmiech, radość, zadowolenie, 3 – 4 mies. złość i smutek, 7 mies. strach , pod koniec 1 roku nieśmiałość i wstyd ;
  • reakcje na mimikę innych : w 6 mies. dzieci rozpoznają emocje mimiczne u dorosłych, wyłaniają się ich preferencje stanów emocjonalnych innych osób, oraz potrafią naśladować ekspresję mimiczną osoby na którą patrzą. Pod koniec 1 roku życia reagują na emocje innych  regulując swoje zachowanie (np. zachęcone uśmiechem zbliżają się do nowej zabawki – nieświadome że ona zaraz wybuchnie 😀 ).
  • przywiązanie: emocja ta występuje od urodzenia, jej przejawy (np. nieufność, śmiałość, protest) najlepiej ujawniają się w 6 – 12 mies. Jest to emocja niezbędna do prawidłowego rozwoju dziecka. Wytworzenie przywiązania zależy od wrażliwości matki na potrzeby dziecka oraz od temperamentu dziecka. Ma duży wpływ na rozwój kompetencji społecznych i poznawczych ( dziecko czujące się bezpiecznie i zachęcane przez matkę do działania eksploruje otoczenie fizyczne i społeczne)

Ainsworth wyróżnia 3 typy przywiązania:

1. dzieci lękowe unikające (nie przejawiają emocji negatywnych podczas rozstania z matką, ale gdy wraca unikają jej);

2. dzieci ufnie przywiązane (reagują emocjami negatywnymi na rozstanie z matką ale witają ją entuzjastycznie)

3. dzieci lękowo ambiwalentne (wykazują silne emocje negatywne przy rozstaniu z matką, reagują  agresją na jej powrót).

  • reakcje na inne dzieci: pod koniec 6 mies. dziecko obserwuje inne dzieci i uśmiecha się do nich, 7 – 9 mies. gaworzy do nich, naśladuje ruchy, daje zabawkę. Pod koniec 1 roku chce zwrócić na siebie uwagę gaworząc, złości się gdy rówieśnik się oddala, dąży do nawiązania kontaktu.  Kontakty z rówieśnikiem są początkowo negatywne.

wiek poniemowlęcy:

  • w 2 roku życia dzieci chętnie przebywają z dorosłymi, naśladują ich oraz bawią się symbolicznie (szczególnie gdy w 5 mies. były zachęcane do zabawy). Dziecko wprost wyraża swoje potrzeby i pragnienia, od 2 roku życia dziecko coraz więcej mówi o emocjach ;
  • w 3 roku dzieci mówią o pragnieniach swoich i innych ludzi oraz o emocjach. Ich uczucia są zmienne i żywe, reakcje gwałtowne i wywołane głównie potrzebami biologicznymi i zaciekawieniem ;
  • Rozwój emocji zależy od rozwoju układu nerwowego ( zmiany strukturalne i funkcjonalne);
  • Procesy pobudzania dominują nad hamowaniem, wiąże się to z różnicami indywidualnymi i temperamentem;
  • Między 2 a 3 rokiem pojawiają się emocje złożone ( zazdrość, duma – nie mylić z „dupa”, bo tę dziecko ma z reguły od urodzenia 😀 , wstyd, poczucie winy, zakłopotanie). Są one związane z rozwojem własnego „ja” i rozumieniem sytuacji społecznych;
  • Rozwój emocjonalny jest powiązany z poznawczym. Nowe emocje wymagają dojrzałości poznawczej;
  • Dziecko staje się inicjatorem kontaktów społecznych ze względu na rozwój mowy;
  • Kontakty z rówieśnikami ograniczają się do spojrzeń lub zachowań zaczepnych, zaś zabawy ze społecznego punktu widzenia to zabawy samotne lub równoległe;

średnie dzieciństwo:

  • Podstawą rozwoju emocjonalnego w tej fazie jest rozwój poznawczy, językowy oraz obrazu własnej osoby. Między 2 a 6 rokiem pojawia się zdolność regulowania ekspresji własnych emocji. Dzieci mówią o własnych emocjach, co pozwala im pozostać w intymnych stosunkach z innymi osobami. Pojawiają się też refleksje nad własnymi emocjami.
  • Dziecko potrafi ocenić przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych (zwracają głównie uwagę na czynniki zewnętrzne), przewidują zachowania dorosłych będących pod wpływem konkretnych emocji ( np. wesoła mama na pewno na mnie nie nakrzyczy).
  • Dzieci nabywają procedur/umiejętności zaradczych, pozwalających im manipulować zachowaniem i uczuciami innych przez wyrażanie własnych emocji (np. dziecko przytulając się wie, że wywoła pozytywną reakcję)
  • Pozytywne wzmacnianie emocji pozytywnych dzieci przez dorosłych służy kulturowej kontroli emocji.
  • Odczuwanie wstydu, zakłopotania etc. Początkowo występuje tylko w obecności innych, z czasem też w samotności poprzez odniesienie do norm moralnych i własnych ideałów;

Późne dzieciństwo:

  • Dojrzałość emocjonalna dziecka pozwala mu na spokojne rozstanie z matką;
  • Dziecko kontroluje doświadczenia emocjonalne nie uzewnętrzniając ich zbyt gwałtownie;
  • Kształtują się kontakty interpersonalne, wg Grunebaum i Solomona są to:

=>w wieku przedszkolnym : jednokierunkowe asystowanie ( przyjaźń uzależniona od woli i możliwości kolegi)

=>w 6 – 8  roku : partnerstwo oraz współdziałanie (dziecko przeżywa członkowstwo w różnych grupach, doświadcza poczucia przynależności, uczy się opanowywać impulsywne i nieakceptowane społecznie zachowania)

=> w  9 – 12 roku : przyjaźń i wymiana wynikająca z wzajemnego porozumienia (tworzą się bliskie przyjaźnie tej samej płci, kontakty z płcią przeciwną powodują negatywne reakcje emocjonalne). Brak przyjaciela/przyjaciółki jest przyczyną poczucia osamotnienia i niskiej samooceny;

  • Rozwija się empatia, altruizm, poczucie odpowiedzialności, solidarność, lojalność, pragnienie chronienia i dzielenia doli kolegów;

Wczesna adolescencja:

  • Skok pokwitaniowy : wzrost masy ciała i wysokości – zmiany wyglądu fizycznego przyczyniają się do zmian obrazu własnej osoby i emocji
  • Dominują uczucia ambiwalentne, uczucia związane z dojrzewaniem są różne w zależności czy dojrzewanie (fizyczne i płciowe) jest wczesne czy późne  (dla dziewczynek mniej kłopotliwe jest późne, dla chłopców wczesne).
  • Zmiany hormonalne przyczyniają się do większej pobudliwości i labilności ( chwiejność ) emocjonalnej.
  • Według Garrisona nasila się lękowość młodych (lęki społeczne takie jak lęk przed niepowodzeniem czy ekspozycją społeczną) szczególnie w 13 – 14 roku.

Późna adolescenajca:

  • Młodzież chce uzyskać dojrzałość uczuciową (przejście od zależności do niezależności, od niekontrolowanego wyrażania uczuć do kontrolowanego, od ulegania uczuciom do ich opanowywania, od egocentryzmu do socjocentryzmu). Dojrzałość ta jednak osiągana jest później.
  • Uczucia stabilizują się i nabierają indywidualnego wyrazu;
  • Następuje rozwój uczuć wyższych np. uczuć moralnych, patriotycznych, estetycznych. Są one często maskowane, bo młodzież wstydzi się wzniosłych słów i gestów ;
5/5 - (7 głosów)